Roza Luksemburg e quante pluralizmin si kushtin e parë të demokracisë dhe ndoshta ka qenë kjo rrethanë historike që ka lehtësuar mendjen e autorit të një libri që solli shumë zhurmë në shtypin e shkruar, të ndërmarrë nismën për ta shkruar atë.
“Blloku” i Dr. Isuf Kalos, dhe nuk ka asnjë nevojë të shtyjmë më tej analizën tonë. Përmbajtja është bazuar në fakte dhe përjetime; rrëfimi duket që është vetëm për aq sa është parë, ndjerë dhe kuptuar si qytetar dhe si mjek me vështrimin dhe përjetimin brenda Bllokut.
Por sikush nga ne mund të ndajë një mendje tjetër sepse ky në fund të fundit është dhe kushti i Roza Luksemburg; pluralizmi i mendimit për atë që na ndodh, për atë që përjetojmë e për atë që ndajmë.
Gazetarja Monika Stafa ka intervistuar mjekun personal të Enver Hoxhës.
Dr. Kalo kënaqësi që jeni sot në Vitrinën e Librit? Si po ndiheni që gjendeni sërish në këto ambjente? I vizituam bashkë apo jo? Ishte bukur të jetoje këtu për të gjithë ne që kalonim heshtur gjatë këtyre rrugëve me ushtarë të armatosur që i bënin roje? Më ka mikluar kjo histori ‘gjelbërimi’ që më vinte prej këndej…
Dr. Isuf Kalo: Blloku është po ai si territor. Blloku ishte më shumë se territor. Ishte mendësi, ishte koncept. Ishte një eksperiment, ndoshta për të institucionalizuar pabarazinë. Një grup njerëzish/ udhëheqësish i dhanë vetes një të drejtë; të ishin pakëz borgjezë më shumë se sa të tjerët, sipas një reference të Leninit. Në Bllok, nga ana fizike nuk ka mrekullira, nuk ka thesare, as artistike, as arkeologjike, as arkitektonike. Madje nuk ka pasur luks në bllok. Pavarësisht se është perceptuar i tillë në raport me varfërinë e popullatës. Por thashë, që nuk është territor; është një mendësi për të demonstruar superioritetin ndaj popullatës.
Megjithatë ju e keni quajtur “Kremlini” shqiptar…
E kam quajtur Kremlini shqiptar… e kam quajtur ‘Versaja’ në fakt, ‘Versaja’ që Luigji i 14-të, ndërtoi për aristokracinë larg popullit dhe vegjëlisë. Është e njëjta dëshirë. Po e njëjta gjë edhe në Rusi, që u bë Meka e komunizmit botëror. E njëjta gjë, është bërë në Kinë. Një gjë e tillë nuk ekziston në vendet e tjera dhe në vendet perëndimore. Blloku imitonte një kështjellë që ka brenda të gjithë ata lordët dhe njerëzit e tyre, dhe ishte e ndaluar hyrja në të. Dhe kjo e bënte Bllok-un si vijë ndarëse me popullatën. Ishte e bërë me qëllim.
Prof. Kalo, ju jeni gjerësisht i njohur si mjek i përkushtuar e i suksesshëm gjatë më shumë se 50 viteve në këtë profesion, si brenda dhe jashtë vendit. Por publiku gjithnjë e lidh emrin tuaj me faktin që keni shërbyer si mjeku personal i E. Hoxhës. Ju vetë si e keni përjetuar këtë fakt? Si ka qenë jeta juaj aty?
Dr. Isuf Kalo: Ka një pak teprim në definimin tim, si mjeku personal i Enver Hoxhës, çka presupozohet, sikur gjatë gjithë jetës së tij Enver Hoxha ka pasur mjek, Isuf Kalon. Nuk është kështu. Enver Hoxha ka pasur mjekë më përpara. Ka qenë Prof. Hoxha, që i zbuloi diabetin, para tij ka qenë Dervishi, një doktor tjetër që iku në Çeki dhe kështu me radhë. Pas kësaj, në kohën që ai u sëmur dhe koincidon me prezencën time 15 vjeçare aty, u ngrit një ekip mjekësor, i cili plotësonte gjërat që më mungonin mua, në ekspertizë…ishte në aspektin e urgjencës ose në ndonjë aksident, që mund t’i ndodhte por edhe në anën kardiake të zemrës. Pra, unë kam pasur rolin e mjekut të tij dhe të familjes. Kam ardhur shumë i ri, këtu, në bllok. Kam ardhur 23 -vjeç dhe në njëfarë mënyre, u rrita këtu edhe fizikisht dhe profesionalisht, edhe emocionalisht.
Nuk ka qenë dhe aq e bukur jeta juaj këtu apo jo?
Dr. Isuf Kalo: E bukur… do thoja ka qenë e vështirë. Ishte një përzierje si në koktejl. Ishin favoret, privilegjet, kënaqësitë, të cilat ishin të privuara jashtë. Ishte imazhi që të rriste. Të tjerët e kishin hyjnizuar; na quanin si njerëzit e Bllok-ut. Këtu ishte ndoshta thyerja e parë, imazhit të krijuar si gati hyjnor të njerëzve të Bllokut, si njerëz të jashtëzakonshëm. ..në të vërtetë ata, edhe fizikisht, edhe biologjikisht ishin të zakonshëm. Edhe mendërisht ishin të zakonshëm, por kishin në dorë të bënin gjëra të pazakonta. Madje dhe disa gjëra të pajustifikuara, deri në vrasje njerëzish që për mendimin tim, ishte tejkalimi i kodit moral, që mund të kishin. Por unë kam pasur kënaqësi të jetoja me ta. Kam udhëtuar me ta, kam ndenjur në ambientet me ta, i kam shoqëruar… kudo thuajse.
Po ankth a kishit ?
Dr. Isuf Kalo: Po kisha ose më mirë të gjithë kishim. Se ndryshe nga detyrat e tjera, këtu nuk falej gabimi. Mirëpo mjekësia nuk e njeh, pagabueshmërinë. Është një shkencë jo ekzakte, që varet nga momenti i interpretimit dhe asaj, që ti gjykon si më të mirë, por që mund të mos rezultojë më e mirë. Mund që në mjekësi të bësh atë që duhet ta bësh siç duhet dhe të mos marrësh rezultatin e pritshëm. Mirëpo kjo mund të keqinterpretohet sidomos në një ambient që ishte krijuar, që çdo gabim kishte lidhje me një agjenturë të jashtme… dhe kjo përbënte një ankth, i cili ishte tepër i rëndë sepse po ta shikosh se cilët e pësuan më shumë këtu, sheh që e pësuan banorët e Bllokut. Duke qenë pranë ishe dhe pranë rrezikut. Ishe pranë admirimit, ndoshta lavdisë edhe ambicies por dhe xhelozisë. Një arsye tjetër e ankthit, ishte gjuha në Bllok. Blloku fliste me nënkuptime. Ti duhet të hamendësoje. Nuk përputhej gjithmonë ajo, që ti dëgjoje me atë, që kërkohej. Këtu hynte në punë intuita. Psikologjia njerëzore që ne mjekët duhet ta kemi patjetër për ta lexuar tjetrin nga ana anatomike e organeve brenda tij dhe përtej tij.
Në libër unë por dhe lexuesi, prisja të kisha më shumë detaje për E. Hoxhën. Ndërsa ka ndodhur e kundërta; kemi më shumë për dy figura të tjera të larta udhëheqëse në Bllok; R. Alinë dhe Nexhmije Hoxhën. Përse ky anashkalim i numrit Një që sundoi Shqipërinë, në më shumë se 40 vjet? Ke paragjykuar R. Alinë ndërsa diku shfaqesh sentimental për Znj. Hoxha. Përse ky dallim? Çfarë figure fshihej pas presidentit të parë të Shqipërisë pluraliste?
Dr. Isuf Kalo: Ky libër nuk është për Enver Hoxhën. Enver Hoxha ka qenë pacienti im. Të gjithë kujtojnë që unë me librin tim po tentoj ta ngjall. Nuk ngjallet Enver Hoxha. As regjimi i tij nuk ngjallet. Unë kam bërë thjesht një fotografim të Bllokut nga brenda. Një fotografim pa aparat. Fotografi me anë të ndjesive, me anë të shqisave. Fotografi psikologjike për të kuptuar pse ndodhnin ato që ndodhnin dhe përtej atyre që ndodhnin. Dhe nuk kam dashur ta bëj për Enver Hoxhën sepse për të ka mjaft libra. Unë jam marrë me dy persona që jetuan përtej Enver Hoxhës dhe periudhën e ndërrimit të sistemit. Sepse ndërrimi i sistemit krijoi mundësinë që ta shikosh Bllok-un, në mënyrë realiste dhe retrospektive. Pse duhet të krijohej? Kush ishte qëllimi i tij? Cila ishte nevoja për të? Dhe dy personat që e përjetuan atë dhe ishin gjallë ishin Ramiz Alia dhe Nexhmije Hoxha. Për Enver Hoxhën mund të ketë 100 libra, për Ramiz Alinë nuk ka asnjë libër. Dhe pyetja ime ishte pse për Ramiz Alinë, nuk ka? Dhe doja të bëja librin e parë për të. ..unë s’kam pasur ndonjë qëllim të keq për Ramiz Alinë. Kam pasur opinionin tim dhe kur i kam parë këta dy persona, i kam parë në funksionin njerëzor të karakterit, të tipit. Nexhmija dhe Ramizi kanë qenë shumë miq me njëri -tjetrin, shok shumë të mirë, në kuptimin e ndershëm. Qysh adoleshentë ata u rritën bashkë, kanë punuar në të njëjtin sektor dhe në këtë miqësi ata kanë influencuar tek njëri -tjetri. Nexhmija ndoshta e ka ndihmuar të merrte atë pozicion të parë më vonë në krye të shtetit dhe Ramiz Alia pati fatin të bëhej Njëshi. Unë kam kuptuar një gjë, që Enver Hoxha, nuk donte t’ua linte trashëgimi pushtetin njerëzve të tij të familjes. As fëmijët nuk i futi në politikë dhe mirë bëri. As mua s’më ngatërroi dhe e kam quajtur më vonë, falënderim për këtë sepse të gjithë kolegët e tjerë me radhë, pothuajse pa përjashtim, u përfshinë në detyra ministrore, në parlament.
A donit ju vetë të përfshihet në atë kohë në politikë?
Dr. Isuf Kalo: Nuk ishte doje, apo s’doje se nuk ma propozoi njeri dhe nuk mund të hiqem tani trim e të them doja apo nuk doja. Por fakti që ai komunikonte mirë me mua, d.m.th., më pranonte.. megjithëse, ai ishte pacient jo i zakonshëm. Por unë nuk e shkrova librin për të mbrojtur Nexhmijen dhe as për të fajësuar Ramiz Alinë. Ka shumë fjalë të mira aty për të, inteligjent, qytetar, shumë i shkathët në komunikim, njohës i mirë i politikës dhe i ideologjisë. Por kur kam folur për Nexhmijen e kam bërë se ajo është përfolur vazhdimisht sikur ka qenë kundra Enverit apo deri ka marrë pjesë në helmimin e Enverit, bashkë me mua apo Ramiz Alinë. Nexhmija përkundrazi, mua më ka habitur me shkallën e saj të përkushtimit në kujdesin ndaj të shoqit. Nëse ne mjekët në sëmundje kronike nuk e mjekojmë dot të sëmurin vetëm me ilaçet tona po duam edhe ndihmën e pacientit, na duhet gjithashtu edhe ndihma e familjarëve. Është një trekëndësh: mjek -pacient- familjar. Është një vlerë që unë kam dashur ta them me forcë sepse më dukej padrejtësi të ikja nga kjo botë, pa thënë një të vërtetë për Nexhmijen. Ka qenë një grua që donte të ruante imazhin e të shoqit. Ka qenë shumë mirënjohëse që ishte gruaja e tij dhe e ndjeu si detyrë partie dhe si detyrë personale që t’i përkushtohej atij. Pastaj ato hamendjet e tjera që kjo ka diktuar Enverin dhe ka diktuar Ramizin, unë kam dhënë mendimet e mia për to dhe cilido të ruajë mendimet e tij. Nuk është qëllimi të ndryshoj opinionin tyre. Unë e quajta detyrë qytetare ta them atë që di, atë që ndjej, atë që pashë, atë që unë besoj si të vërtetë dhe prandaj i referohem asaj që ka thënë Zhaklin Kenedi;“ Ka diferencë të madhe midis asaj që njerëzit besojnë dhe asaj që unë di në të vërtetë”. Dhe unë thashë të vërtetën time. Dhe e dyta që kam shtuar se nuk kam bërë asgjë më shumë se cfarë Kadare ka theksuar; ata mendonin dhe besonin se ishin dikush, por nuk ishin asfare. Atyre nuk u erdhi e keqja nga jashtë, nga armiqtë imagjinarë por u erdhi nga vetja e tyre.
Dr. Kalo, mendoni se keni shkruar të gjithë të vërtetën e plotë në këtë libër? Ka një të vërtetë më të plotë që duhet ta presim?
Dr. Isuf Kalo: Të vërteta të reja nuk ka, ka vetëm të vërteta të harruara; ka vetëm të vërteta të mbuluara; ka vetëm të deformuara e kështu me radhë. E vërteta nuk është sasiore. Unë thashë disa nga ato që mendoj, që janë mesazhe që mund t’u vlejnë njerëzve sidomos brezit të ri. Një mesazh, që unë kam thënë “Blloku të mos vetëm mallkohet, por të nxjerrim edhe disa mësime”.
Keni konsultuar ndonjë model libri kur keni marrë inisiativën për ta shkruar atë?
Dr. Isuf Kalo: Jo, absolutisht jo. Kam shkruar gjëra siç më janë kujtuar, ashtu dhe i kam hedhur. I kam hedhur ashtu siç i di, dhe të më falin ata, që ndjehen ndryshe. Nuk e kam bërë me qëllim, as për t’i nervozuar, as për t’u lënduar plagët. Ishte refleksion spontan që ndoshta vjen me moshën që njeriu, ka ca responsibilitete që thotë se “disa gjëra që di mirë, është mirë t’ua them njerëzve, të parët fëmijëve të mi dhe pastaj të tjerëve.