16.8 C
Prizren
E enjte, 28 Mars, 2024

Mustafa Nano: Pse sot nuk mendojmë se tosku Kadare “grindet” me gegën Qosja

MustafaNano-une jam gegeMustafa Nano nuk i druhet debatit që sapo ka filluar mbi librin “Unë jam gegë”. Një libër që provokon qysh në kopertinë e që për një gegë si Primo Shllaku, ka lujt gurët e themelit të marrëdhënieve mes gegëve dhe toskëve të Shqipërisë

“Ti me këtë libër ke lujt gurët e themelit”… Kur gegë Primo Shllaku ia tha këtë toskës Mustafa Nano, ky i fundit ishte shumë larg mendimit se libri i tij “Unë jam gegë” do të provokonte debat. Nëse do ta kishte menduar kështu që krye të idesë, me siguri që do të kishte gjetur një mijë e një arsye për të mos shkelur në territorin neutral që ka ekzistuar mes banorëve nën dhe mbi Shkumbin. Por Nano është nga ata që sa herë që ka një shqetësim a një qëndrim për të kumtuar, nuk nguron. Ndaj, në një intervistë për gazetën Mapo, vendosi të flasë për “ndasinë” gegë e toskë . Megjithatë është treguar po aq i kujdesshëm sa paraardhësit e tij, aq sa në gjithë librin kur ka vënë përballë gegët dhe toskët nuk ka përdorur në asnjë rast fjalën “ndarje”, por me shumë elegancë ka zgjedhur të përdorë termin akademik “dikotomi”. Por pavarësisht këtij kujdesi, opinioni publik nuk e shmang dot perceptimin se mund të provokojë ndasi.“Këtë perceptim që më thoni, nuk e kisha menduar që libri do të provokonte ndasi. Ngacmimi i parë ishin debatet që po zhvilloheshin mbi standardin e gjuhës. Unë thjesht doja t’i jepja zë një shqetësimi timin sepse vë re se herë pas here dikotomia toskë-gegë ngre krye dhe debati mbi standardin e gjuhës e evidentoi këtë.”

Ndaj ai si autor ka treguar dukshëm kujdes që të jetë sa më i balancuar kur ka folur mbi toskët dhe gegët. “Nuk është se e kam kërkuar. Është një balancë që vjen vetiu kur merr e analizon marrëdhëniet historike që kanë ekzistuar mes toskëve dhe gegëve”. Madje as titulli nuk është se e anon. Një toskë që deklarohet gegë është thjesht një metaforë, e padyshim një gjetje e Mustafa Nanos që provokon lexuesin që në titull.

Një toskë si Mustafa Nano provokon me titullin “Unë jam gegë”, por kur lexon librin vë re se jeni treguar shumë i ekuilibruar kur flisni për toskët dhe gegët?

Nuk është se e kam kërkuar. Vetë historia e marrëdhënieve mes tyre e ka këtë balancë. Edhe vetë titulli, një toskë që deklaron se është gegë, është një barabitje në vetvete.

Ngacmimi fillestar cili ishte, se për të fundit keni folur në libër…?

Ishte debati mbi standardin e gjuhës.

Me sa kuptohet, ju mbështesni Ardian Vehbiun që si zgjidhje jep riafirmimin e gegërishtes, por jo krijimin e një standardi të dytë të shqipes, siç p.sh mendon Primo Shllaku…

Personalisht më duket më e arsyeshme kjo zgjidhje, por edhe tezës së Primo Shllakut i jap të drejtë sepse është injoruar gegnishtja me të cilën është bërë letërsi për 50 vjet dhe letërsi e mirë. Sigurisht edhe në toskërisht, por në këtë dikotomi ajo që është injoruar është gegnishtja. Dhe problemi nuk qëndron se përse u zgjodh toskërishtja si bazë për standardin, problemi është se u varros gegërishtja. U kall në arkiv. Pas kaq vitesh nuk është çudi që të kemi shkodranë që janë standardizuar e nuk lexojnë dot as Fishtën e tyre. Por, pavarësisht se e shoh si pretendim të drejtë atë të Shllakut, e konsideroj të rrezikshme si tezë. Krijimi i një standardi të dytë vërtet do të ishte një gjë e drejtë për gegët, por kjo do të përjetësonte përçarjen mes toskëve dhe gegëve, ndaj e shoh si të rrezikshëm.

Po në perceptimin e parë nuk e keni menduar se edhe libri juaj mund të provokojë një lloj ndasie mes toskëve dhe gegëve, qoftë dhe duke folur mbi këtë çështje?

Këtë nuk e kam menduar se libri në vetvete mund të provokojë një lloj ndarjeje. Unë mendoj se po të flasim për cenet që kemi, do të dimë si të çlirohemi prej tyre.

Unë thjesht i jap zë një shqetësim timit, sepse vë re se dikotomia toskë-gegë herë pas here ngre krye. Debati mbi gjuhën e evidentoi këtë. Por edhe në diskutimin politik ajo është e pranishme edhe pse elita politike dhe intelektuale mundohet ta fshehë. Veriorët e kishin identifikuar veten me pushtetin e Berishës sepse e shihnin atë si të tyrin, ashtu siç toskët e identifikuan veten me pushtetin e Fatos Nanos. Nuk e di ç’do bëhet me Ramën, sepse Rama është një personazh toskë-gegë.

Ju thoni se u ngacmuat nga debatet për gjuhën, por në fakt libri trajton marrëdhëniet gegë-toskë përgjatë historisë?

Edhe pse ideja fillestare ishte për të thënë mendimin tim mbi debatin për gjuhën gjatë rrugës libri mori këtë formë që ka sot lexuesi në dorë, një vështrim historik mbi dikotominë toskë-gegë. Nga kërkimet e mia më rezultoi se ndër shekuj ishte shmangur diskutimi mbi toskët dhe gegët. Pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore nuk u fol fare dhe në këtë rrugë kanë ecur edhe historianët shqiptarë që mendoj se kanë qenë më shumë patriotë, sesa shkencëtarë në ato pak raste që iu janë referuar gegëve dhe toskëve. Mendoj se mund të flasim për toskët e gegët po aq lirshëm sa ç’mund të flasim për vajzat dhe djemtë. Kjo nuk provokon përçarje, ky libër është thjesht konstatim historik mbi marrëdhëniet që kanë ekzistuar mes toskëve dhe gegëve.

Një tezë që provokon është dhe se shqiptarët e njëmendtë e të pastër duhen kërkuar në gegë…

Kjo është teza e antropologut Antonio Baldacci, me të cilin po, unë bie dakord.

Antropologët nëse duan shqiptarin e pastër, të shkojnë në malësitë e Veriut, sepse kjo ka qenë historia e tyre. At kanë jetuar më të panakatosur me qytetërimin. Otomanët në jug u ulën këmbëkryq, gjë që nuk ndodhi në veri. Por të gjitha këto janë konstatime që i kanë nxjerrë autorë të huaj.

Në fakt ju e evidentoni në libër faktin se kanë qenë të huajt ata që kanë folur mbi toskët dhe gegët e Shqipërisë?

Po, dhe kjo ishte ajo që më bëri përshtypje. Të huajt kanë folur lirshëm mbi ndarjet toskë- gegë, ndërsa autorët shqiptarë i janë shmangur këtij argumenti. Por ajo që më ka magjepsur ka qenë kujdesi që ka treguar elita kulturore shqiptare e viteve ‘30 në komunikimin mes tyre. Unë jam i sigurt që Fishta ka patur plot vërejtje për Konicën, mirëpo në asnjë rast nuk është atakuar me të, ndërkohë me Nolin që e kishte të vetin (toskë), grindej.

E shembuj të tillë sillen shumë në libër…por pak më vonë kemi dhe përplasjet mes tyre. Dhe këto ju i sillni si për të ruajtur balancën një toskë e një gegë…

Kjo marrëdhënie mirëkuptimi mes tyre ka ekzistuar deri në momentin që ata menduan se tani e ndërtuan atë që donin, Unitetin, dhe mund t’ia lejonin vetes ndonjë kritikë të ndërsjellë. Por ndërsa atëherë kjo “grindje” shihej si mes një toske e një gege, sot për shembull nuk bën përshtypje që tosku Kadare “grindet” me gegën Qosja. Ajo që shohim është se dy intelektualë shqiptarë “grinden” për idetë e tyre. Kjo tregon se jemi në rrethana të tilla ku kombi është i unifikuar.

Si ka qenë raporti juaj me autocensurën kur keni shkruar këtë libër?

Është një nga pak rastet ku e kam lënë mekanizmin e autocensurës të veprojë.

Pse?

Sepse është delikate si çështje. Por edhe pse e kam lënë mekanizmin vetëcensurues të veprojë, sërish ka një perceptim se libri provokon duke sjellë në vëmendje ndarjen gegë-toskë. Në fakt libri është krejt tjetër. Ata që do ta lexojnë, do ta konstatojnë këtë.

I druheni debatit?

Jo aspak, unë jam një njeri që mbaj qëndrime publike, ndaj nuk i druhem debatit. Dikush ma shprehu këtë kur më tha “ty të ka interesuar debati që do të provokojë” Në fakt nuk më ka interesuar kjo. Unë thjesht doja të thosha mendimin tim lidhur me këtë temë. Debati pastaj është konsekuencë.

Libri i ardhshëm, një tjetër “provokim”

Vetëm pak ditë nga botimi ka nisur diskutimi mbi librin “Unë jam gegë”. Tezat e Mustafa Nanos sipas jo-lexuesve të blogjeve e kanë ndezur atë. Por ende pa u shuar ky debat, Mustafa Nano po shëtit nëpër mendje idenë e një libri tjetër. Ky po që do të provokojë! Ai kësaj radhe do të shkruajë për identitetin fetar të shqiptarëve. “Kjo është ajo që unë konsideroj problem të madh e për të cilin duhet të shqetësohemi”. Deri tani shqiptarët me besime të ndryshme kanë bashkëjetuar në harmoni njëri me tjetrin. Por tani që njerëzit janë të lirë e identitetet fetare po theksohen janë prodhuar edhe fragmente talebane. Nëse bashkëjetesa e deridjeshme na del jashtë, rrezikojmë ta ç’bëjmë kombin. Ndaj duhet treguar kujdes. Në këtë frymë do të jetë libri i ardhshëm.

Mos i kërkoni libra, Nano nuk është aq bujar

Nëse do t’i kërkoni Mustafa Nanos që t’ju huazojë ndonjë libër nga biblioteka e tij, mos pritni që ai të tregohet aq bujar. Jo sepse nuk ka besim se ai libër nuk do t’i kthehet më bibliotekës, është tjetër arsyeja që nuk mund t’i huazojë librat as miqve të ngushtë. E zbuloi këtë “sekret” gjatë kësaj interviste. Janë vërtet mbresëlënëse referimet e shumta që autori Mustafa Nano sjell në librin “Unë jam gegë”, referime nga autorë të huaj dhe vendas. E pyetja e parë që të vjen është: Kushedi sa shumë kohë të është dashur të hulumtosh për të shkruar këtë libër?. “Në fakt nuk më është dashur shumë. Më mjaftoi vetëm një ditë që unë të shfletoja librat e bibliotekës sime për të nxjerrë referimet nga burime historiografike nga autorë shqiptarë dhe të huaj.”

Vetëm në një ditë?!… Po, në një ditë ato që kam hulumtuar në shumë vite lexime. “Sa herë që lexoj unë mbaj shënime anash librave. Në të njëjtën faqe libri mund të gjesh me dhjetëra shënime se çfarë kanë thënë autorë të ndryshëm për gegët, toskët, myslimanët, katolikët etj., etj. Po në faqet e librit mund të gjesh dhe qëndrimin tim për teza të ndryshme për të cilat bie ose jo dakord. Ndaj m’u desh vetëm një ditë shfletimi që unë të nxirrja këto kërkime, që në fakt janë bërë në kohë të ndryshme”./Mapo/

Më Shumë

Gjendet 13 vjeçarja nga Suhareka, dyshohet se është dhunuar seksualisht

Është gjetur në Vushtrri  13-vjeçarja nga Suhareka, e cila  u denoncua e zhdukur nga familja e saj. Burimet e Gazetës Sinjali kanë bërë me dije...

Nga 1 prilli nëse nuk e pastron baltën nga mjeti, gjoba do të jetë 1 mijë euro

Në fillim të prillit pritet të fuqizohet Ligji i ri për rregullat në trafik. Kështu, parashihen gjoba të ashpra ndaj shkelësve. Iniciuesit e këtij ligji...

Lajmet e Fundit