Ai është një zë autoritar i medias italiane, drejton të përmuajshmen “Lo Straniero” dhe prej tij, politika, mafia dhe drejtësia italiane kanë marrë jo pak shuplaka. Alessandro Leogrande është gazetar raportues i mafieve të reja në Itali, i lëvizjeve të protestës, i shfrytëzimit të punës së papaguar të emigrantëve.
Ka zbuluar të vërtetën e mbytjes së anijes Katëri i Radës në Otranto në mars të vitit 1997 që do të shndërrohet në një film nga regjisori Gianni Amelio. Shkrimtari italian, gazetari raportues i mafieve të reja, Alessandro Leogrande në një rrëfim ekskluziv në emisionin ‘Në Tempull” në ekranin e ‘News 24’.
Alessandro Leogrande, ju keni shkruar të vërteta të mëdha në një libër, në librin ‘Il Naufragio’ apo “Anija e Mbytur, Vdekje në Mesdhe” që do duhej një gazetar shqiptar ta kishte shkruar. Andaj në nisje të kësaj bisede ndjej t’ju them faleminderit si shqiptare. ..dhe më pas dua t’ju pyes si e njihni ju Shqipërinë? Kur ka qenë kontakti juaj i parë me tokën përtej detit, siç shpesh italianët e cilësojnë?
Ne në Itali, jemi mësuar të flasim për tokën përtej detit, apo vendi përballë nesh kur i referohemi Shqipërisë…e meqë unë vij nga Pulia, që është një ndër rajonet më afër vendit tuaj, kam dëgjuar dhe e njoh Shqipërinë prej viteve të para të rënies së sistemit diktatorial në vendin tuaj, në vitet 1992-1993. Ishte koha kur shumë të rinj italianë kontribuonin vullnetarisht në kapmet e Karitasit në jug të vendit, veçmas në Vlorë. Fillova ta dua këtë vend, një dashuri e cila më shoqëroi në vitet në vijim.
Ju falënderoj për atë që thoni për librin tim ‘Il Naufrageo’ por besoj që ajo ndodhi, që është një ndodhi tej dramës, është tragjike! Një fluks migrator, pjesërisht shumë i ndryshëm nga ai i vitit 1991 sepse nuk kishte arrati shqiptarësh nga rënia e regjimit por nga rrënimi financiar që rrjedhoi nga Piramidat, nga kriza e rëndë politike dhe sociale nëpër të cilën ishte duke kaluar vendi…që solli një tragjedi që është shqiptare, që ka lidhje me Shqipërinë por ama edhe me Italinë sepse ata persona që humbën jetën, nuk qenë rrjedhojë e një mbytje të zakontë të një anijeje, aksidente tragjike që ndodhin shpesh në Mesdhe dhe jo vetëm në Kanalik e Otrantos. Ishte një aksident i shtyrë nga Shqipëria, që vendi juaj e shtyu por ama që e ‘deshi’ edhe Italia sepse ndryshe s’do ndodhnin këto fluks migratore me shumë rrezik nga deti. S’ka dyshim që kjo është një nga faqet e zeza të historisë sonë të përbashkët të viteve ‘90-të. Më e keqja është që kjo është një histori thelbësisht e harruar në Itali, jo në kuptimin që nuk mbahet mend ajo që ndodhi por në kuptimin e mbajtjes së përgjegjësive dhe gjetjes së fajtorëve. Për një gazetar, janë këto arsye shumë të forta për të shkruar një libër, jo vetëm për t’u bërë homazh viktimave nëpërmjet dhembjes së familjarëve të tyre por edhe atyre që mundën të mbijetonin! Ata që shkojnë, që shuhen në det janë vetëm njëra anë e medaljes, dhe ne të gjallët pak mendojmë që pas mbytjeve ka të mbijetuar, janë ata prindër që vajtojnë përjetë për fëmijët e tyre…ka fëmijë që rriten pa prindër. Janë këto disa prej pasojave njerëzore të cilat transformojnë qenie njerëzore. Duhej shkruar një libër edhe për të treguar atë që ndodhi; Pse u shkaktua ky aksident? Cili ishte roli i Italisë? Cili ishte roIi i zyrtarëve? Cili ishte roli i politikës?
Është kjo një çështje vërtet shumë shqiptare…por ama kur i jepet përgjigje këtyre pyetjeve, kuptohet qartë që është edhe një çështje shumë shqiptare. Ishte një ndër ato çështje që duhej patjetër të hidhej dritë!
Po për Shqipërinë komuniste ç’keni dëgjuar?
Kam lexuar shumë për Shqipërinë komuniste dhe besoj që di mjaft për historinë tuaj përpara vitit 1991. S’ka dyshim që është një ndër ato historitë shumë të veçanta dhe ajo që më godet mua jo pak, është fakti që ky vend ka qenë një burg i vërtetë, një vend krejt i mbyllur për gati 45-vjet, çka e bënte shumë të ndryshëm nga evolucioni që patën të tjera vende të ish-Lindjes komuniste.
Shqipëria ka qenë ai ‘tjetri’ i madh për Italinë, një vend shumë pranë por në të njëjtën kohë edhe shumë larg. Ishte kjo një largësi, produkt direkt i diktatorit Enver Hoxha, një regjim klaustrofobik, i mbyllur në vetvete…një burg për shqiptarët. Por ama ishte edhe përgjegjësi në vitet ’70-të dhe ’80-të, pjesërisht edhe e Italisë dhe e Perëndimit sepse sot mund të themi që kanë qenë vërtet pak ata që e kuptuan natyrën e vërtetë të atij regjimi për të mundur të krijonin më pas ura bashkëpunimi dhe një rrezik sado të vogël të mureve të ngritura. Kështu, kur në eksodin e madh të viteve 1990, 1991 shqiptarët vërshuan në brigjet italiane, shumë italianëve u dukej sikur kishin ardhur e po vinin marsianë, në kuptimin që ishin njerëz që vinin nga një vend shumë i largët, dhe jo nga toka përtej detit, një vend shumë i afërt që para gjysmë shekulli madje kishte qenë e pushtuar nga italianët gjatë regjimit fashist që kishte lënë gjurmë aty. Mbi gjithçka nuk dinin që ishin njerëz që vinin nga një vend me histori, shumë të veçantë madje! Më pas zbulova më shumë për historinë tuaj pasi ka intelektualë shqiptarë që kanë shkruar jo pak edhe për ne italianët historinë tuaj dhe mundesh lehtësisht sot të kesh informacion, madje shumë shkencor dhe të besueshëm e jo legjenda urbane. Tej njohjes sime të vendit tuaj, gjykoj që njohja e historisë së Shqipërisë, është një detyrë për europianët sepse është një faqe unike, vërtet unike e historisë së Europës.
Ju jeni gazetar raportues i mafieve të reja në Itali, i lëvizjeve të protestës, i shfrytëzimit të punës së papaguar të emigrantëve në Itali…çdo të thotë kjo për një gazetar, vështirësi, pasion…?
Pasion me siguri sepse shkruhet disa herë për t’u dhënë zë atyre që nuk kanë zë…shpesh tjera për të thënë disa gjëra që në të shumtën e rasteve nuk thuhen dhe herë të tjera për të treguar realitetin siç është në thellësi dhe jo siç duket, përciptazi.
A ka risqe? Sigurisht që ka shumë! Çdo argument i nxehtë ka risqet e tij por më duhet të them që pjesë e profesionalizmit është edhe që të mos bësh gazetarin Rambo përherë sepse nuk është e rëndësishme të rrezikosh apo të bësh heroin, e rëndësishme është të thuash të vërtetën; ta respektosh realitetin që tregon; të dish të respektosh njerëzit që denoncohen dhe denoncojnë…është ky një rregull themelor i profesionit tonë. Thënë këtë, shpesh është shumë e rëndësishme të sforcohesh për ta kuptuar realitetin! Ndaj nuk mendoj se kurajoja dhe të marrësh rolin e heroit, nuk është shërbimi më i madh që mund t’u bësh njerëzve sepse e vërteta shpesh është domosdoshmëri dhe detyrë, çka do të thotë se ndonjëherë, kur e ke në dorë të vërtetën dhe nuk e thua, të bën të ndjehesh shumë keq, të bën të ndjehesh bashkëpunëtor i një ndodhie të rendë që ka ndodhur. Librat e artikujt e shkruar për mafiet, për shfrytëzimin e emigrantëve në Itali…kanë lindur saktësisht nga këto ndjesi, nga një dëshirë për të folur sepse të mos e bësh, nuk lejon të flesh natën!
Ju e keni shkruar dhe shqiptarët mund ta lexojnë në shqip të vërtetën tënde por nëse të kërkojmë, mundesh t’u tregosh shqiptarëve cila është e vërteta e madhe e Katërit të Radës që ne e njohim si Tragjedia e Otrantos e marsit 1997…
Është një nga ato ngjarjet që s’mund të harrohen dhe 28 marsin e vitit 1997 rrallëkush që e di ç’ka ndodhur mund ta harrojë. Aty humbën jetën 81 persona, 57 prej tyre mundën të gjendeshin ndërsa të tjerët janë të zhdukur e s’do gjenden dot më. Ajo që më ka tronditur shumë, pasi pash edhe varrezat e Vlorës ku shumë varre…është fakti që ka qenë tragjedia e humbjes së shumë grave dhe fëmijëve. Dhe kjo ka ndodhur për fajin e qeverisë italiane. Ajo që ndodhi është që ka pasur politika shtytëse të nxitura nga Italia që me kaosin e vitit 1997 në Shqipëri, rinisi fluksi migrator dhe ishin disa forca politike ato që e shtynë këtë politikë, përfshirë edhe partinë Lega Nord e cila në fakt publikisht bërtiste kur në fjalë ishte rreziku që kanosej nga ky invazion i cili në fakt ishte më pak nga sa mund të mendohet pasi njerëzit që erdhën në Itali nga ky fluks ishin 50 apo 60 mijë persona, jo më shumë. Ama njerëz rrezikonin dhe humbën jetët për faj të disa njerëzve që shpesh ishin kriminelë. Ajo që duhet të kemi kurajon të themi tani është që shumëçka ka ndodhur nga anijet militare të cilat në vend të patrullonin, ndiqnin…vërtet ndiqnin gomonet. Njësoj siç ndodhi me Katërin e Radës, e gjatë vetëm 20 metr, në bordin e së cilës ishin 130 persona, një mjet lundrues që lejohej të mbante vetëm 10 persona. Duhet të themi që në këtë rast, ndjekja që anija militare italiane e ndoqi këtë motovedetë për orë me radhë, orë tensioni për 130 shqiptarët që gjendeshin aty dhe kur anija italiane u afrua shumë, pasoja ishte që Katëri i Radës përfundoi në fund të detit. Ishte ky një moment shokues…por zyrtarët dhe politika italiane nuk e lanë me kaq. Sepse gjithçka u përvijua nga një përpjekje e pashoqe që të fshihej kjo që ndodhi, që të mohoheshin përgjegjësitë e mëdha të ndjekësve të kësaj motovedete që mbante në bordin e saj 130 shqiptarët. Deklaratat artikuluan që përgjegjësia ishte e skafistit që drejtonte mjetin kur në fakt përgjegjësia ishte gjithashtu e marinës shtetërore që dha urdhër të përndiqej ky mjet, edhe kur u pikas se cila ishte fuqia e tij dhe sa mund të përballonte në det të hapur.
Kështu, gjithë kjo çështje që shpesh kur e përmendim ngjan me një të shkuar të largët, të përjetuar shekuj më parë kur në fakt kanë kaluar vetëm 16 vjet…rreket të harrohet në Itali, rreket të thuhet se ka kaluar tanimë, marrëdhëniet me Shqipërinë kanë shkuar përpara. Dhe në fakt kështu është, ka ndodhur shumëçka ndërkaq mes dy vendeve, janë shënuar edhe faqe pozitive por ama s’mund të hidhet pas krahëve kjo masakër kur ajo ndodh. Mbi gjithçka, kjo është një masakër e cila duhet analizuar sepse janë shumë masakrat shtetërore që janë shënuar deri më tani në Itali dhe ende nuk kuptohet çfarë ka ndodhur. Andaj edhe kjo çështje është shumë e rëndësishme të tregohet, të flitet për masakrën dhe të vërtetën mbi të, sepse nga njëra anë e lidh Shqipërinë me Italinë, është një histori e lidhur me një emigracion të refuzuar njësoj siç është një histori e lidhur me mirëqenien. Por është veçmas një histori e lidhur me atë masakër të shkaktuar nga shteti dhe politika italiane. Ndaj edhe vendosa të shkruaj një libër që të bënte bashkë këto dy aspekte; atë të viktimave dhe kujtimit të Shqipërisë së asokohe dhe asaj të sotme por edhe aspektin e përgjegjësisë italiane, të një rrëfimin e një Italie e cila prodhoi këtë masakër.
Ju zëvendësoni zërin e atyre që nuk kanë më zë. Ka qenë rrugëtim i vështirë ky i juaji, për ta zbuluar e më pas për ta treguar këtë të vërtetë tuajën?
Shpesh është ekstremisht e vështirë t’i japësh zë atyre që nuk kanë zë…është një mision që të përball me shumë vështirësi, por shpesh është edhe shumë e lehtë. Duhet të them se kur isha në Vlorën dhe nisa të mbledh dëshmitë e të afërmve që humbën jetën dhe sidomos të të mbijetuarve sepse fatmirësisht pati disa dhjetra të mbijetuar, çka është heroike, kuptova që kishte shumë dhembje, vuajtje…nga ato që zor se mund të tregohen sepse kam takuar njerëz që u është fundosur e gjithë familja. Ata kishin mbetur të fiksuar në atë moment dhe s’mund të kujtonin më asgjë tjetër, sidomos të mbijetuarit, shumë prej të cilëve kanë parë fëmijët t’ju ikin nga duart, duke mos mundur t’i shpëtojnë dot. Ata kishin mbetur në ato kujtime dhe nuk jetonin dot më…ndërsa gjithçka rrotull tyre kishte ndryshuar. Aty kuptova që, t’i japësh zë është diçka e bukur por edhe shumë e vështirë. Shumë e vështirë sepse duhet të jesh i përulur, duhet të tregosh modesti dhe respekt kur tregon një histori që mbart kaq shumë dhembje; duhet të tregosh kujdes si t’i qasesh njerëzve, si t’u bësh pyetje dhe mbi gjithçka duhet të kuptosh që roli i gazetarit nuk mund të jetë vetëm ai i një personi që duhet të bëjë një intervistë dhe pastaj kthehesh qetësisht në shtëpi. Ndaj edhe s’mund të mos citoj një ndër gazetarët më të mëdhenj të Europës, Kapushinski i cili thotë se s’mund të jesh dot gazetar nëse nuk je i sjellshëm, nëse nuk ka mirësi brenda vetes për të krijuar një raport…në mos qoftë ai një raport miqësor, duhet gjithsesi të ekzistojë komunikimi. E këtë në Shqipëri e kam eksperimentuar shumë dhe jam përpjekur që këtë pjesëz të përjetimit tim, ta përçoj edhe në atë që kam shkruar!
‘Anija e mbytur’ është një investigim i treguar. Ndërsa lexon faqet e këtij libri provon inat, boshllëk dhe dëshirë për drejtësi. Mbi gjithçka etje për të mësuar të vërtetën. Po kur e shkruan, ç’provon? Ju ç’keni provuar ndërsa e shkruani këtë histori sa shqiptare aq edhe italiane.
Mbi gjithçka, pash të rëndësishme të shkruaja një histori ku të lexohet zemërimi por edhe boshllëku dhe ‘Mbytja e anijes’ është një roman-investigim, është një histori që shumëkush mundet edhe ta lexojë si një roman, por gjithçka është shkruar aty, është e vërtetë. Personazhet janë rrëfyer aty në jetën e tyre, në historinë dhe reagimet e tyre dhe e mendoj këtë diçka shumë të rëndësishme të cilën e kam shumë për zemër. E them këtë sepse besoj që kur dikush bën vetëm një denoncim, tregon vetëm një pjesë të problemit dhe nuk tregon asnjëherë kompleksitetin e realitetin. Është e rëndësishme të denoncojmë, por ama është e rëndësishme edhe të flasim për njerëzit, të tregojnë jetën e njerëzve me mish dhe gjak ndaj edhe kur shkruan një libër të tillë, kalon nga një fazë e gjatë takimesh me njerëzit, mbledhja e informacioneve, të dhënave, të gërmosh në njohjet e njerëzve, t’i ritakosh nëse duhet sepse rikthehesh dhe sheh që kanë ndryshuar, sheh ç’ka ndodhur ndërsa koha kalon. Pastaj arrin në një fazë kur mendon se ka grumbulluar mjaft, ke konsumuar shumë ushqim të shëndetshëm dhe je gati për të nisur ta shkruash të vërtetën tënde. Këto qenë ndjesitë e mija ndërsa gërmoja këtë të vërtetë të madhe. Vjen një moment kur mendon se di boll për ta treguar dhe se ajo që do tregosh është e legjitimuar. Më duhet të them që ndërsa e shkruaja këtë libër, jam përpjekur ta mbaj larg aq sa kam mundur zemërimin dhe inatin…i cili në fakt mund të jetë shumë prezent tek ai që e lexon. Ndërsa shkruaj, mendoj mbi gjithçka në atë që është një kërkesë që vjen së brendshmi për të vërtetën, objektivitetin dhe qartësinë por edhe të një afërsie që i detyrohesh viktimave, atyre që kanë shkuar e këtyre që ende jetojnë.
Gaboj apo ky libër është projekt për t’u shndërruar në film dhe emri i regjisorit është Gianni Amelio ai…
Po, Gianni Amelio i cili është një mik imi, por mbi gjithçka është një mik i Shqipërisë pasi ka realizuar një film shumë të bukur për këtë vend siç është ‘Amerika’ dhe një tjetër film së fundmi që lidhet me vendin tuaj…kur libri u publikua në Itali, e lexoi me nxitim dhe po me nxitim më telefonoi për të më thënë se është një libër shumë i bukur dhe se do të donte shumë të punonim bashkë për ta çuar më tej këtë histori, për të mos e lënë vetëm në letër. Filluam menjëherë të takoheshim por ama në shtëpinë e tij sepse në kuzhinë ka një hartë të Shqipërisë të vitit 1912 që s’di vërtet si ka mundur ta gjejë. E saktësisht nën këtë hartë nisëm të hedhim hapat e parë për realizimin e një filmi, si mund ta tregojmë këtë histori që të jetë e mundshme, e realizueshme në një film. Mundem ta them për ju që në fund të një pune disi të gjatë, mundëm të kishim atë që do të ishte subjekti, skenari i një filmi që rrjedhon nga libri. Por tani më duhet të them se nuk dimë se si do të shkojë historia e prodhimit të këtij filmi sidomos duke mbajtur parasysh krizën dhe kinemanë që është një art shumë i kushtueshëm. S’dimë sa kohë, sa vite do të marrë realizimi i tij në këtë pikë që jemi sepse siç dihet, shumë projekte kinematografike, shtyhen për shumë vite. Por me siguri mund t’ju them që interesimi i regjisorit është shumë i madh dhe mes nesh afërsia është shumë e madhe ndaj edhe besoj që një ditë do të mund ta shihni këtë film.
Jeni në Tiranë për një tjetër libër të shqipëruar, është ‘Adriatiku’…një libër për Shqipërinë dhe Rajonin…se shihni ju Adriatikun dhe shtetet që lagen prej tij?
Besoj se kam zbuluar një paradoks ndaj edhe në një moment vendosa ta shkruaj këtë libërth sepse Itali por jo vetëm, Europa duket se e ka harruar detin Adriatik. Një det që ka qenë një e keqe e madhe por edhe një det qendror në vitet ’90-të dhe jo vetëm për çështjet për të cilat folëm më sipër, por edhe për ato që kanë ndodhur me Kosovën, me ish-Jugosllavinë dhe mbi gjithçka me Bosnjen. Dikur gjithçka mendonte dhe artikulonte perëndimi nëpërmjet medias përkonte me detin Adriatik. Por sot ka një ndjesi që në 20 vjet distancë shumëçka ka ndryshuar, pak përkthehet kjo në atë ndryshim real që ka ndodhur vërtet në vendet që lagen nga deti Adriatik. Mua s’me le dot indiferent ndryshimi shumë i madh që ka ndodhur në Shqipëri këto 20 vjet, ndryshimin që ka pësuar shoqëria…në të mirë e në të keqe sepse krahas zhvillimit ka edhe gropa të errëta me të cilat përballet shoqëria. Por mbi gjithçka, ajo që pikas dhe që s’mund të mos them që është një gabim i madh, madje trashanik që gazetarët italianë bëjnë, është mendimi që Shqipëria është ende ajo e viteve ’90-të, që gjithçka është ndalur aty dhe tregimi i tyre nuk shkon më larg apo që kërkojnë të kuptojnë gjithë ndryshimin me fare pak udhëtime, me një shëtitje krejt sipërfaqësore nëpër Tiranë dhe e tregojnë lehtësisht atë. Ndërsa unë mendoj që kjo është shumë më komplekse. Një 20-vjeçar shqiptar ka lindur pasi regjimi kishte rënë dhe gjurmët e tij po zhbëheshin dhe s’ka asnjë raport me regjimin, s’ka një perceptim të saktë të asaj që ai regjim ka qenë. Referuar këtij ndryshimi shumë të madh që mua më intereson jo pak ta shoh edhe si përkufizohet në Shqipëri…por mbi gjithçka ndërsa i kuptoj të gjitha këto ndryshime, më krijohet bindja që në Itali njerëzit janë shurdhë dhe të verbër. Kur në fakt duhej të ishte e kundërta për të shërbyer, për të qenë me vlerë kur në pyetje është Bashkimi Europian dhe bashkëpunimi apo shkëmbimi i dy vendeve që ndodhen në brigjet përballë. Ne duhet të fillojmë të rindërtojmë kulturalisht një ndërthurje, një qasje mes dy brigjeve.
“Fumo sulla città”…që në shqip do të përkthehej ‘Tymi mbi qytet’…ç’është ky libër? Për çfarë flet ai? Çfarë ndodh realisht në Taranto? Është një çështje ekstremisht italiane apo na prek të gjithëve?
Taranto është qyteti ku kam lindur, një qytet simbol i Italisë milionere por edhe në qendër të kësaj periudhë krize ekonomike, si kjo që kalojmë prej vitesh. Është një qytet në të cilin është ndërtuar qendra më e madhe, fabrika më e madhe e hekurit dhe çelikut në Europë. Është një fabrikë që u ka dhënë punë shumë personave, që ndryshoi fytyrën e qytetit, që krijoi një komunitet shumë të madh punonjësish por që ndër vite solli edhe një ndotje të jashtëzakonshme, në kufijtë e tmerrit. Taranto është qyteti që ka qenë pika e nxehtë e debatit në faqet e shtypit Italian, në kronikat televizive…një argument i nxehtë jo vetëm Italian sepse është shembulli tipik i konfliktit mes të drejtës për të punuar dhe të drejtës së shëndetit. Është e drejtë të punosh dhe të sëmuresh, është e drejtë të mbyllësh një fabrikë dhe mijëra persona të mbeten në rrugë të papunë. Edhe duke qenë kështu, është një kundërshti e cila duhet tejkaluar sepse duhet një herë e mirë të kuptojmë që puna e sigurtë dhe shëndeti shkojnë krah njëri-tjetrit. Ndaj mendoj që në Taranto mundet që të gjendet zgjidhja e këtij problemi, e kësaj çështjeje.
Edhe në këtë pikë, duke dashur të shkruaja një reportazh rrëfyes, mu duk e udhës të tregoja më parë se si ishte arritur në këtë pikë tejet kritike, për shumëkënd, gati e pabesueshme për një qytet perëndimor. Ndaj edhe gërmova për t’ju treguar atyre që nuk e dinin se cila është historia e këtij qyteti, që ka qenë edhe qyteti im për shumë vite, cila ka qenë historia e viteve 1900 dhe ajo e këtyre 23 viteve të fundit, sepse Taranto u shndërrua në një laborator të punës, në një laborator të ndotjes por edhe një laborator politik sepse së paku në 30 vitet e fundit, ka qenë një nga qytetet më të shkatërruara politikisht të Italisë. Natyrisht, duke treguar këtë, u tregoj qytetin tim, gjeneratën time, si ka jetuar apo mbijetuar dhe e mendoj si kontributin më të mirë si gazetar dhe shkrimtar për debatin publik për atë çka ndodh në Taranto që është me siguri, një debat i cili e tejkalon vendin.
A mund të thuhet: Shih ç’ndodh në Taranto dhe kupto Italinë siç Roberto Saviano thotë. Ç’përfaqëson Taranto në kuptimin e asaj që ndodh aty? Është e vërtetë ajo që ju thoni, që të mos kuptosh Taranto-n është njësoj si të mos kuptosh vendin tënd?
Po, në një farë mënyre është kështu sepse Taranto kuptohet si një model i Italisë. Italianët, pjesa më e madhe e tyre kanë vëmendjen vetëm të dëgjojnë ç’bën politika, ç’bën Berluskoni në qendër të Romës por në fakt Italia është një vend shumë plural dhe kompleks. Një vend i prekur shumë nga kriza ekonomike por edhe nga një krizë e madhe institucionale dhe është një krizë kjo e cila mundet të kuptohet e plotë, në qytetet e saj më kritike. Mundet të kuptohet me atë që ndodh në Taranto, në Napoli…që mendoj se janë dy qytetet më kritike në Itali sot. Duke parë këto dy qytete, gjykoj se mundet të krijohet një ide e ngjizur për kombin dhe që për t’u liruar prej saj, duhet radikalisht një politikë e re që të përballojë problemet reale të vendit dhe ai I Taranto-s është padyshim një ndër problemet ekstreme me të cilat Italia përballet. E kur Roberto Saviano vendosi të bëjë këtë recensë pozitive të librit tim duke thënë që ishte më shumë se një reportazh i bukur sepse shpjegon Italinë, mendoj që mbante parasysh pikërisht këtë gjë. Do të thotë që si mundet që përmes një plage të madhe, një shembulli si ky, të mund të kuptosh me ngjyra të forta se me çfarë përballet vendi.
Nga ana tjetër ne duhet të kujtojmë që ky konflikt mes punës dhe mjedisit, edhe pse jo në formë kaq ekstreme, mund të gjendet edhe në tjera vende të Italisë dhe Europës, që flet për një hendek shumë të madh mes vullnetit të qytetarëve dhe vendimeve që përherë vijnë nga lart. Edhe për këtë e mendoj Taranto-n një shembull ndaj edhe duhet të shndërrohet në një debat europian, brenda Bashkimit Europian por pa mbajtur larg vendet që duan të integrohen në BE, siç është edhe Shqipëria.
Si janë “betejat” tuaja me politikën?
Raporti me politikën është përherë një raport shumë kompleks dhe Italinë e shoh edhe në këtë drejtim një laborator. Por dua të theksoj këtu dy gjëra: së pari, që mediat italiane kanë qenë të joshura nga Berluskonizmi dhe në këtë pikë s’ka dyshim që kuptohet pak Italia nëse gjithçka rrotullohet rreth figurës së Berluskonit. Dhe së dyti, që pavarësisht gjithçkaje, pavarësisht krizës, pavarësisht një bllokimi të dukshëm dhe të fshehur, fati i Italisë në këto vite është që ka pasur gazetari cilësore dhe këtu mbaj parasysh shtëpitë botuese, letërsinë…që kanë mundësuar një diskutim, kanë mundësuar lirinë dhe në brendinë e kësaj gazetarie, gjenerata ime apo ajo e Roberto Savianos, kanë mundur të rriten dhe të thonë të fjalën e tyre dhe të përmirësohen në cilësinë e të shkruarit, të denoncimit dhe përqasjes me realitetin. E shoh këtë si një zhvillim të rëndësishëm që duhet ta theksojmë në këto vite.
Po momente kur ju nuk keni mundur ta thoni të vërtetën tuaj, ka pasur?
Ka pasur padyshim momente kritike, kur jam kërcënuar, madje më kanë ardhur edhe kërcënime të sjellshme, nga politika sidomos kur bëhet fjalë për librin tim ‘Fumo Sulla Cita’ sepse aty ka emra politikanësh, personazhesh të veshur me shumë pushtet, siç janë drejtuesit e grupit Riva që është pronari i fabrikës ILVA. Por edhe në këtë pikë, pesha e rëndësishme bie mbi kërkesën për të vërtetën. Kur dikush thotë të vërtetën, e argumenton mirë, kur kërkon të dhëna të sakta dhe të mos sajojë asgjë, është garancia më e mirë për një punë prej gazetari të ndershëm, një punë prej njeriu që denoncon. Prandaj edhe kur shpesh bie preh presionesh, në kësi çështjesh i kam tejkaluar. Më duhet të them në këtë pikë që kam pasur si nga ana e shtëpive botuese ashtu edhe nga drejtuesit e gazetave ku shkruaj, mbështetje të plotë dhe mbrojtje. Ndaj edhe nëse kemi qenë kurajozë, kemi qenë më shumë se një, pra s’kam qenë vetëm unë.
Po emra kanë të vërtetat tuaja?
Po po, kanë gjithmonë emra…mundet që të jenë emra që nuk i thonë asgjë shqiptarëve ama nëse duan të kuptojnë ç’ndodh, duhet të shkojmë edhe tek emrat. Ital Sider që ishte dikur fabrika shtetërore që pas privatizimit u shndërrua në fabrikën që mban emrin ILVA, ka përgjegjës dhe është Familja Riva që e drejton atë, pra Emilio Riva dhe fëmijët e tij që duke korruptuar, në vend të instalimit të impianteve janë vijuar të prodhojnë pa to duke shkaktuar ndotje që shkon përtej imagjinatës.
Janë miliona që janë dhuruar në fakt në strehën korrupsionit dhe bëhet fjalë për 8 miliardë euro të cilat kanë shkuar në xhepat e atyre që mundeshin në vend që të investoheshin….kur ndërkohë qindra punonjës kanë vdekur nga kanceri. Është kjo një përgjegjësi e Familjes Riva, e politikës e cila në këto vite ka heshtur ndërkohë që Riva-t çdo ditë bënin që qyteti të vdiste çdo ditë. Por edhe drejtuesit vendorë të Taranto-s, përgjegjës për këtë masakër kanë emra, kryebashkiaku Xhankarlo Çito i cili rezultoi një personazh i veçantë sepse u zbulua lidhja e tij e ngushtë me mafian, për çka u dënua…edhe për shkak të tij ndodh ajo që ndodh në Taranto. Ai ishte një ekstremist i djathtë, racist, ksenofob…që ndërsa Riva-t helmonin qytetin, ai merrej me emigrantët. Ka edhe emra të tjerë që lidhen ngushtësisht me politikën shtetërore sepse gjithçka është bërë në Taranto është bërë me mbrojtjen dhe heshtjen e qeverisë Berluskoni kur ai ishte në drejtimin e vendit por ama edhe me një heshtje jo të zakontë të së majtës italiane. Sepse për gjithçka ka ndodhur, mundet gjithsesi të kishte shpërthyer më herwt një betejë shumë më e ashpër.
Si janë betejat tuaja me mafien, ndryshe apo njësoj me ato të politikës?
Kam shkruar një libër mbi mafien e pulieze, Sacra Korona Unita, një mafia e veçantë e cila ishte bërë e fuqishme dhe shumë e pasur me kontrabandën e cigareve nga Mali i Zi. Edhe kjo është një histori e bashkëkohësisë sonë sepse brenda kësaj kontabande cigaresh nuk ishte vetëm mafia e re pulieze por edhe rrjete ndërkombëtare, aktorë të drejtësisë së vendeve ku ata vepronin e veprojnë, veçmas në Mal të Zi dhe një mbulim të sigurt ndërkombëtar. Duhet të them për objektivitet dhe sinqeritet që s’jam ngatërruar direkt me mafien siçiliane, nuk jam marrë me Falkonen dhe Borselinon ndaj edhe s’kam prekur direkt asnjë bos kalabrez apo siçilian. Di mirë të them që nëse do e kisha bërë, jeta ime do të kishte qenë shumë më e vështirë dhe profesioni gjithashtu. E kanë bërë shumë koleg të mij që sot jetojnë nën mbrojtje të rreptë.
Po frikë keni ju?
Po kur jam përpara një të vërtete të madhe të cilën ke ku ta mbështesësh…frika është përherë e më e vogël. Ajo që duhet bërë është të vlerësosh mirë rastet, kur është e favorshme ta thuash të vërtetën tënde, atë që ke zbuluar, në ç’mënyrë t’i shkruash dhe në ç’mënyrë t’i bësh ato pronë të publikut. Me siguri, Roberto Saviano ka qenë shembulli i një kurajoje të madhe njerëzore dhe profesionale! Ajo që e bën të veçantë Savianon është se kur e shkroi atë libër që tronditi Italinë dhe botën, ishte në një moshë farer të re, ishte vetëm 26 vjeç. Por mendoj që ka një temë thelbësore në gjithë këtë diskutim tonin: një herë, një ndër të mbijetuarit e Katërit të Radës, ndërsa unë e intervistoja më tregoi se kishte kuptuar gjithçka për Italinë dhe në një pikë të bisedës më tha: Për ne Italia ishte vendi i Rafaela Kara-s…dhe më pas e kuptuam që në fakt ishte edhe vendi i Aldo Moro-s. pra ishte edhe vendi i terrorizmit, mafies, ishte edhe vendi i gjakut jo vetëm i baletit, reklamave si Mulino Bianko. Dhe mendoj se ky është në fakt binomi kompleks i Italisë edhe sot, edhe në 20 vjet distancë dhe që është e rëndësishme ta tregojmë! Është e rëndësishme të tregojmë që mafia ekziston, që ekziston lidhja e saj e fortë me politikën, që ka edhe çështje të rënda, kriza të mëdha siç është edhe ajo e Taranto-s.
Alessandro Leogrande, faleminderit që i ndatë me ne këto të vërteta tuaja të mëdha. Faleminderit!