(Përsiatje mbi romanin e Amin Zaoui-së, përkthyer nga Kumbaro)
Amin Zaoui (1956, Algjeri), shkrimtar që shkruan në dy gjuhë – arabisht dhe frëngjisht – është autor i pesë romaneve të përkthyera në shtatëmbëdhjetë gjuhë e të botuara në dhjetëra vende. Cilësohet si një ndër të parët shkrimtarë algjerianë që nëpërmjet veprës së tij letrare i konsideroi të vjetruara e jo më të pakapërcyeshme tabutë. “Shkruaj që të çlirohem”, thotë romancieri algjerian teksa shpjegon prirjen e vet letrare. Në librat e tij, ai qëmton veten dhe të tjerët, dobësitë e individit dhe mospërmbajtjen kolektive në një shoqëri që, në emër të Zotit, lëviz përmes despotizmit. Ndikimi i përvojës jetësore të vetë autorit, si dhe shqetësimi për fatin e burrave e grave algjeriane zënë një vend të rëndësishëm te të gjitha veprat e tij, ndër të cilat edhe “Gosti gënjeshtrash”, përkthyer në shqip nga Mirela Kumbaro (DITURIA, 2008). I gjithë ky roman shpaloset përpara nesh nën zërin e Kusailës, apo Nemsit, që në arabisht do të thotë urith. Ai u rrit në një familje besimtarësh të thekur, në një shtëpi të madhe “mbushur me intriga, xhelozi dhe tradhti bashkëshortore”, në një fshat të zhytur në mjerim dhe hipokrizi, në katundin pa shpirt, ku burrat ishin dhënë pas kurvërisë, ndërsa gratë pas tradhtisë bashkëshortore.
Kështu pra, çfarë i mbetej të bënte djaloshit? “Unë nxora fyerje të pamenduara, të vërteta, të fëlliqura të jetës sime, apo gjëra të cilat i kam dëgjuar nga gojët e atyre që më detyruan të jem zot i frikës dhe i mirë. E dua të vërtetën e gënjeshtrave. Dhe vetëm Allahu e di të vërtetën, të vërtetën e madhe. Betohem që këto gënjeshtra janë të vërteta.” Por sikurse shprehej nëna e vet: “Parfumi i dashurisë dhe era e krimit nuk fshihen dot”. Një vorbull personazhesh, që s’bëjnë gjë tjetër veçse provojnë të kapin “mollën e ndaluar”. Tradhti që pasojnë njëra-tjetrën, marrëdhënie që edhe atëherë kur mendon se janë të sinqerta, kupton se janë thjesht farsa, tradhti, shtirje, mashtrim, hipokrizi… Nëna e Nemsit përjeton një dashuri të ndarë mes babait të familjes dhe xhaxhanë. I ati do tezen e Nemsit, dhe ky i fundit është marrosur pas saj. Burri i tezes dashuron motrën e Nemsit. E kështu, rivalitetet dhe armiqësitë mes këtyre personazheve nuk janë më pak intensive.
Nemsi vjen për të urryer çifutët dhe roumis (myslimanët quajnë kështu të krishterët, ose më mirë europianët, librat e të cilëve megjithatë ai i adhuron), dhe për të përfaqësuar urrejtjen politike që qëndron pas grushtit të shtetit që përmbysi presidentin e parë të Algjerisë të zgjedhur në mënyrë demokratike. Si një djalë i vogël Nemsi ha me dorën e majtë, çka për një mysliman konsiderohet e fëlliqur, shenjë turpi, mallkim hyjnor. Por ndryshe nga një djalë i vogël, në jetën e tij ka shumë femra. Një dëshirë e ethshme jo për vajza të reja, por për gra: “Kam mësuar të urrej ushtarët dhe të dua të bëj dashuri me gra, me gra shumë më të mëdha se unë.” Ai kallëzon si i hapen sytë, mes seksualitetit të vet të shfrenuar, në krahët e grave të pjekura.
Në një botë të mbyllur, ku dëshira shtyhet. Në Algjerinë e viteve ’60, ai kalon nga krahët e tezes në shalët e gruas së mësuesit, nga vejusha e përvëluar te gjinjtë e murgeshës… Në një klimë puçesh ushtarake dhe intrigash politike, ai vazhdon mes vrullit kaotik të dëshirës, vetëkënaqësisë, grave dhe seksit, duke u përpjekur më kot të asgjësojë unin e vet seksual… Dëshiron gratë, por di të dojë fort librat dhe gjuhët. Heroit të ri të romanit, librat i falin po aq emocione sa seksualiteti – një seksualitet i parakohshëm dhe i veçantë. Jo pa qëllim, Zaoui vendos paralelisht në duart e djaloshit sa Kuranin, aq edhe veprën që ky e do aq shumë e që e lexon e rilexon pa reshtur – Zonjën Bovari, romanin e madh realist, ku incidentet janë të mirëpeshuara, ku çdo detaj ka një qëllim. Vendi dhe koha këtu janë elastike; dhe kjo imagjinatë energjike, shkrirë me tërbimin dhe seksualitetin janë pothuajse gjithçka pas të cilave duhet të kapemi.
Amin Zaoui e trajton temën e obsesionit me gratë në moshë në një mënyrë delikate dhe shqetësuese. Një varg skenash të shkurtra të kombinuara me vëzhgimet koncize realizojnë jo në pak raste një koherencë të brendshme, dhe kjo falë bashkëveprimit simbolik të karakterit me kontekstin. Realja dhe trillimi gërshetohen më së miri. Rrëfimi hidhet para e pas në kohë dhe e gjitha kjo me qëllim që lexuesi të mos e kuptojë kurrë vërtet se kur dhe ku ndodhet. Zaoui të udhëheq drejt një shtegu duke të vërtitur më parë nëpër secilën faqe. Emrat e karaktereve përzihen me kohën dhe vendet. “Isha unë 12 apo 14 në atë kohë? A ishte emri i saj Suha apo Duzha/Karina ose Kahina?” Nën premisën se një gënjeshtar është një lloj gjeniu, diku mes një të çmenduri dhe një profeti, dhe se të gjitha gratë duan të dëgjojnë gënjeshtra, ne hyjmë më thellë në botën e tij gjysmë të vërtetë dhe shthurjes fetare.
Një libër që thyhen çdo tabu dhe çdo konventë shoqërore, të ngritura në Perëndim për t’u besuar. Ngjarje dhe lëvizje të mëdha në Algjerinë e viteve ’60-’70, të cilat përpunohen me finesë e mjeshtëri prej autorit, për të na njohur pa dyshim me to, por ama për të mos rënë në kornizim historik (për këtë fare mirë mund të ndihmonte një përmbledhje e shkurtër e ngjarjeve të fundit politike algjeriane). Në rend të ditës qëndrojnë gratë e rrudhura, fishkur prej moshës dhe kohës, në shtretër kërcëllitës dhe dyshekë kashte në stallat e lagështa kundërmuese të bagëtive. Klasifikimi i Zaouit si pjesëtar i “brezit të viteve 1970” nuk ka vlerë tjetër veç asaj kronologjike. Shkrimtarët e shprehjes arabe në Algjeri rrallë kanë përbërë një brez apo një shkollë më vete.
Ata kanë ndjekur shtigje të veçanta, që nga shfaqja e letërsisë arabe e deri me shpalljen e pavarësisë, në varësi kjo të bindjes së tyre politike apo prirjes për të eksperimentuar me stilin dhe gjuhën. Romanet e Zaouisë i karakterizon një stil letrar i thjeshtë e i rrjedhshëm, pasqyrë e realitetit dhe përvojës algjeriane, e në të njëjtën kohë i lirë nga dogmat e qarta politike. Gjuha e tij është laike, e kohës, individuale, larg dogmës së ngurtë klasike që kundërmon era fe e besim. Një rrëfim tronditës, por mjaft shprehës e tërheqës në kuptimin e plotë të fjalës, i cili të mbërthen e të merr me vete në një udhëtim befasues e të jashtëzakonshëm./Jeta Shyle, Mapo/