Ajo që bëri bujë dhe trazoi debatet e shoqërisë shqiptare në vitin 2002, pas një shfaqjeje teatri vjen 12 vjet më vonë në formën e një libri. “Monologjet e vagjinës”, i autores amerikane Eva Ensler, prezantohet në gjuhën shqipe në Panairin e Librit. Botuesi Aqif Hysa shprehet se pritet një interes i veçantë nga lexuesi
MONOLOGET E VAGINESPse vendosët ta sillnit këtë vepër në shqip? Pse pikërisht tani, këtë vit? Duhet thënë që kanë kaluar rreth 12 vjet kur kjo vepër e dramaturges Eva Ensler u bë e famshme për publikun shqiptar me shfaqjen në Teatrin Kombëtar
Personalisht kisha kohë që vërtitesha ta përktheja, por ishte ngërçi i gjuhës së dytë (se unë përkthej nga italishtja) që më pengonte. Kur e kam lexuar për herë të parë në italisht, gjëja e parë që kam menduar ishte sjellja në shqip. Jo thjesht për antitabunë për seksin dhe seksualitetin që paraqet, por edhe për vlerat e mirëfillta letrare. “Monologjet e vaginës” është prozë e mirëfilltë, poezi e nivelit të lartë, dramë, komedi, tragjedi, pamflet psikologjik e seksologjik. Dhe letërsia e vërtetë, vlerat e vërteta nuk kanë një kohë të caktuar, as lejojnë pyetje të tipit “pse tani?”, “pse jo më herët?”, “pse jo më vonë?”.
Pavarësisht nga kjo, pse pikërisht tani?
Sepse mendoj që ky libër do të ndihmonte jo pak në problemet e mprehta që manifestohen sot në shoqërinë shqiptare. Veçan asaj femërore. Veçan asaj feministe. Një shoqëri e hapur duhet të bazohet mbi njohjen. Ata që vetëshpallen si mendjehapur, në fakt janë më mendjembyllurit, Fakti që përpiqen të diktojnë, e tregon më së miri këtë. Të jesh mendjehapur do të thotë të pranosh veten, por dhe tjetrin. Dhe kjo arrihet nëpërmjet njohjes, jo thjesht të aspektit fizik, por para së gjithash të atij psikologjik e sociologjik të çështjes.
Ky libër edhe pse është konceptuar nga autorja si një mundësi për t’u vënë në skenë, gjithsesi, është një libër që krijon fare mirë marrëdhënie ndërpersonale dhe intime sikundër çdo libër tjetër. Përsa i përket kohës, nuk është se ka ndonjë datë konkrete, apo ndonjë ngjarje konkrete. Koha është gjithmonë për një libër të mirë dhe sot ja ku jemi, u bë e mundur të kemi në duar një libër jo vetëm të mirë, por edhe të guximshëm dhe emancipues, sepse, përtej të gjithave, ia vlen të jesh në krahë të gruas, problematikave të saj, të drejtave dhe kauzave që ajo ngre. Emancipimi i gruas nuk ka mbaruar, është një proces, as edhe thyerja e tabuve s’ka mbaruar. Madje, mund të themi, jemi ende në fillim të rrugës. Pra, pse jo tani?!
Ishte përkthyesi që jua sugjeroi, apo të dy bashkë vendosët ta sillnit në shqip këtë libër ?
Siç nisa të thosha më lart, isha në pikën e fillimit të punës për përkthimin e librit nga italishtja, kur mësova se miku im, përkthyesi Ukë Buçpapaj e kishte gati. Dhe për më tepër nga origjinali. Dhe Uka nuk ka bërë thjesht përkthim, por një sjellje pothuaj të tijën në shqip. Dhe kështu ai iu përgjigj pozitivisht kërkesës sime për botimin e kësaj vepre.
Ju vetë, kur jeni njohur me këtë vepër dhe me këtë autore ?
Prej vitesh, nga i njëjti libër, që shënon disa botime e ribotime në italisht. Është libri i vetëm që njoh nga kjo autore. Por një libër i tillë mjafton.
Ju e shihni si letërsi erotike apo më shumë një libër psikologjik?
Nuk është si e shoh unë, por si është. Nuk është letërsi erotike, letërsia erotike bazohet mbi ngjarje e personazhe, përshkruan situata, rrethana e akte erotike. Këtu jo. Këtu kemi aktin e njohjes së organit seksual femëror, nëpërmjet njohjes pastaj vjen vlerësimi i tij, kujdesi ndaj tij, parathënie e një mirëkuptimi e paqtimi me veten.
Si mendoni se do e presë lexuesi shqiptar? A e kemi kaluar ne si shoqëri ngërçin e tabusë mbi seksin dhe seksualitetin?
Lexuesi shqiptar është shumë interesant: pëlqen pa guxuar. Ose më mirë, guxon fshehtas. Duke parë suksesin në botë, (përkthyer në mbi 40 vende të ndryshme të botës, në mbi 20 gjuhë të ndryshme, mbi 40 milionë kopje të shitura) pritet një interes i veçantë. Por, fatkeqësisht nuk po ndodh. Ne ende lexojmë titujt që na sugjeron mendja vizive. Po ndodh që më shumë po tërhiqet nga pikat në periferi sesa ato të qendrës. Në Durrës, për shembull, janë shitur më shumë kopje në pikat jashtë qendrës. Në pikat pranë Pallatit të Kulturës, ku kalojnë aktorë e artistë të tjerë, s’është shitur as dhe një kopje. Njëra ndër shitëset po rrëfente se e shohin, e shfletojnë, por s’e tërheqin. Kanë turp edhe nga njëri-tjetri. Pastaj kanë drojë ta çojnë në shtëpi. Është pranuar që ngërçi, edhe për seksin dhe seksualitetin, i mban peng shqiptarët. Po kthehesha nga Panairi i Librit në Gjilan, na ndalon polici për kontroll të rutinë, sheh librat e më pyet: “Të tutë janë librat?”- “Po, i them, ishim në një panair”. – “Mund të më japësh ndonjë?”- “Po mirë, i them, po të jap këtë”, duke i zgjatur “Monologjet”. “Jo, përgjigjet, s’mund ta çoj në shtëpi, e zënë me dorë fëmijët”. “Lexoje veç ti me gruan”, i them. “Eh, ia bën, edhe nga këto gjëra të lexojnë gratë, e ec e mbaji pastaj”…Pra, ngërçi është te frika e njohjes, si hoxhallarët e dikurshëm që thoshin se librat janë punë e shejtanit, i prishin njerëzit. S’e desh harrova: ai polici në Kukës më tha edhe: “E marrin në dorë fëmijët dhe prishen”. Pra prindi, më tepër ai mashkullor, ka marrë pozicionin e hoxhës së dikurshëm, njohjen e konsideron prishje. Po prishje nga çfarë? Libri jep jo vetëm njohuri personale të trupit femëror, të organit vital, vaginës, “vendit më të bukur në botë”, siç do ta quante një poete bashkëkohore shqiptare. Dhe e dini? Komentet më kundërshtuese për këtë varg janë bërë prej grave.
Kundërmoral që vjen nga morali, apo moral që vjen nga kundërmorali?
Nëse libri konsiderohet një dritare, unë do të thosha që ky libër është edhe derë, edhe dritare. Është një derë për të hyrë brenda vetes dhe një dritare për ta riparë veten në harmoni a disharmoni me të tjerët…
Ç‘domethënie ka për ju si botues ky libër? A keni në plan t’i sillni lexuesit vepra të tjera të këtij lloji ?
Për mua, çdo libër ka një domethënie. (Përjashtoj nga kjo perifrazë morinë e librave të vetëfinancuar e pa asnjë përgjegjësi profesionale, që shtypen nga shtypshkronja me shtëpi botuese fantazma). Për “Monologjet e vaginës” domethënia merr edhe përmasat e angazhimit në sferën e njohjes së themeleve të qenies, se nga njohja vjen emancipimi. S’mund të ketë shoqëri të emancipuar pa femër të emancipuar. Vepra të tjera të këtij lloji? Po, të këtij lloji dhe të ngjashme. Edhe pse shtylla kurrizore e shtëpisë botuese “Adonis” (perëndi e fekondimit dhe pjellorisë) është poezia, pasi gjithçka është poezi, çdo lindje është poezi, çdo rritje është poezi, çdo shpërthim sythi është poezi, çdo puthje është poezi, çdo trup është poezi, çdo pjesë e trupit është poezi, çdo jetë është poezi, çdo vdekje është poezi, nuk do të mungojnë edhe libra të tillë, në prozë e studime të mirëfillta psikologjike e seksologjike, që nga tekstet e vjetra indiane, kineze, egjiptiane e arabe e gjer tek ato bashkëkohore./S.B