Historia e tregon.
Në qershor 1934 poeti rus, Boris Pasternak, mori një telefonatë nga Joseph Stalin.
Osip Mandelstam – bashkëkohësi i Pasternakut, por një kritik më i hapur i regjimit sovjetik – sapo ishte arrestuar.
Çfarë donte të dinte tirani?
Në këtë pikë, historitë ndryshojnë.
Disa rrëfime sugjerojnë se Pasternak u përpoq të ndërmjetësonte për Mandelstamin.
Në të tjerat, ai përpëlitej dhe luhatej dhe mund ta kishte “tradhtuar”.
Në disa, Stalini madje thuhet se e ka qortuar Pasternakun për dështimin në mbrojtjen e shokut të tij.
E pikërisht veprën e Ismail Kadaresë “Kur sunduesit grinden”, rindërton 13 variante mbi telefonatën e Pasternakut me Stalinin, por pa e ndarë atë edhe nga realiteti shqiptar.
Vepra është e përkthyer në gjuhën angleze nga shtëpia e njohur botuese “Harvill Secker” dhe së shpejti do të jetë e botuar për lexuesit.
E pikërisht për këtë, prestigjiozja “The Telegraph” i ka kushtuar një artikull librit të Kadaresë, të realizuar nga kritiku Orlando Bird.
Ky i fundit thekson se romancieri 87-vjeçar shqiptar edhe pse kandidon vazhdimisht për çmimin Nobel, është pak i lexuar në botën anglosaksone.
Janë paraqitur 13 versione të telefonatës së lartpërmendur.
Është KGB-ja, e cila e përshkruan Pasternakun si frikacak, është ajo e Isaiah Berlin-it, e bazuar në një bisedë me Pasternakun, në të cilën poeti (gjoja) i tha Stalinit se do të preferonte të diskutonte “pikpamjet metafizike”, është ajo e gruas së Pasternakut, Zinaida, e cila thotë se “foli me Stalinin në të njëjtën mënyrë siç do të fliste me mua ose me ju”.
Secila prej këtyre vinjetave evoluon në një hetim në lidhje me fuqinë, integritetin artistik, famën, kujtesën dhe më shumë.
Që nga romanet e tij më të hershme, të tilla si “Muzgu i perëndive të Lindjes” (të botuar në seri midis 1962 dhe 1978), Kadare ka marrë në konsideratë të vërtetat konkurruese që letërsia strehon (në kontrast me realizmin socialist).
Këtu – sipas Bird – ai krijon një prapavijë midis linjës partiake dhe “historisë së njohur të pëshpëritur”.
Një diktator që thërret është gjë e pakët, por temat e tij nuk janë.
Megjithatë, ka momente kur Kadare bën gjeste drejt thellësisë në vend që ta arrijë atë.
Faqet janë të mbushura me fjali të tilla si: Ishin të gjitha këto fraza së bashku, ose ndoshta asnjë prej tyre.
Ka një vijë të hollë midis pasigurisë dhe errësirës, por gjëegjëzat e këtij romani ende kumbojnë në mendjen e kritikut britanik.Albanian Post