Lamtumira e fundit për një agjent të OSS
Nga Peter Lucas, Lowell Sun
Nick Kukich vdiq të hënën e shkuar.
Mund të mos thotë shumë në mes të gjithë gjërave, por duhet.
Duhet sepse Nick ishte pjesë e numrit në pakësim të veteranëve të Luftës së Dytë Botërore, që shkuan në luftë për të mposhtur nazizmin dhe fashizmin, në mënyrë që Amerika të mbetej e fortë, e lirë dhe demokratike. Ai ishte pjesë e Gjeneratës së Madhe. Nick, që vdiq në një azil në Delaware, ishte 99 vjeç dhe e kishte jetuar jetën plotësisht.
Bir i emigrantëve serbë, Nick punonte në minierat e qymyrit në Ohio kur ishte adoleshent. Më pas u bashkua me ushtrinë amerikane në nisje të luftës. Ai u bë rreshter në artileri. Për shkak se fliste rrjedhshëm serbisht, ai u rekomandua që të ishte pjesë e Zyrës së Shërbimeve Strategjike (OSS), e cila ishte paraardhësja e luftës e CIA-s.
OSS kishte një program të luftës, që stërviste amerikanët etnikë për t’i dërguar prapa linjave të armikut në vendet e origjinës së tyre. Në vitin 1943, Nick ishte në një anije me trupa, që ishte drejtuar për nga Afrika e Veriut.
Por disa gjëra qesharake ndodhën gjatë rrugës. Kështu ai përfundoi pas radhëve të armikut në Shqipëri, jo në Serbi, ku ndihmoi partizanët komunistë të luftojnë kundër gjermanëve.
Bashkë me të ishte edhe marinsi Sterling Hayden, në atë kohë një yll i famshëm filmash, që kërkoi të mbetej anonim duke u bashkuar me OSS. Hayden, një burrë shumë i pashëm, kishte punuar si marinar dhe peshkatar, përpara se të zbulohej nga Hollivudi dhe të kthehej në një yll filmash. Edhe ai përfundoi në Shqipëri.
Nick Kukich, Sterling Hayden dhe pjesa tjetër e burrave që luftuan në Luftën e Dytë Botërore ishin shumë të ngjashëm me ushtarët amerikanë në filmin e shkëlqyer “Snajperi amerikan”. Ose e thënë më saktë, të rinjtë në këtë film janë si ata.
Në të dy rastet, të dy grupet luftuan për shkak se Amerika ishte sulmuar. Ata besonin në vendin e tyre dhe në mënyrën amerikane të jetesës. Ata besonin se vendi ia vlente të mbrohej, nuk ka rëndësi nëse është nazizëm apo terrorizëm islamik. Ata i dolën përpara rrezikut për të mbrojtur vendin. Kjo i bën ata patriotë.
E kam njohur Nick Kukich kur nisa të hulumtoj për librin tim “OSS gjatë Luftës së Dytë Botërore në Shqipëri”. Në atë kohë ai ishte një nga vetëm katër të mbijetuar nga kontigjenti me 35 deri në 40 ushtarë që luftuan në Shqipëri. Puna e tyre ishte të ndihmonin partizanët që të sulmonin gjermanët, të mblidhin të dhëna dhe të shpëtonin pilotët amerikanë të rrëzuar, të cilët ktheheshin nga bombardimi i fushave të naftës në Ploiesti, Rumani.
I graduar toger, Nick ishte gjithashtu në betejën e Tiranës, kur partizanët komunistë, me ndihmën e Aleatëve, mposhtën gjermanët në kryeqytetin shqiptar dhe morën vendin. Atëherë, si tani, armiku i armikut tonë është miku ynë.
“Kishte shumë gjermanë të vdekur në rrugë,” më tha Nick. “Partizanit u vidhnin çizmet, edhe nëse ishin gjallë. Shumë partizanë nuk kishin këpucë. Dreqi e mori, është luftë”.
Misioni i Nick në Shqipëri nisi në dhjetor të vitit 1943, kur ai dhe të tjerë agjentë të OSS u transportuan përmes detit Adriatik nga Bari drejt Gadishullit të Karaburunit në disa shpella. Pikërisht nga këto shpella të ftohta, të errëta dhe të lagështa, të njohura edhe si “Seaview”- OSS ngriti një rrjet inteligjence për të monitoruar aktivitetin e divizioneve gjermane.
Aleatët druheshin se këto divizione, nëse nuk ngacmoheshin nga grupet e rezistencës shqiptare, do dërgoheshin si përforcime në Itali, ku aleatët po hapnn rrugën për t’u përballur me gjermanët. Shërbimi i Nick ishte i paçmuar. Gjermanët nuk arritën të dërgojnë trupa nga Shqipëria në Itali.
Janë gjëra marramendëse. Megjithatë ai nuk e humbi kurrë sensin e humorit.
Kur vizitoa “Seaview” si pjesë e kërkimeve të mia në vitin 2005, shkova tek një nga shpellat e Gadishullit të Karaburunit me një skaf peshkatarësh. Edhe pse ishte një ditë shumë e nxehtë, aty brenda ishte lagështi, errësirë dhe ftohtë, ashtu siç e kishte përshkruar Nick. Më bëri të mendoj se si kanë jetuar ata njerëz aty.
Ndërsa po dilnim jashtë, kapa celularin dhe e telefonova Nick.
Ai u habit kur i thashë se po e merrja nga shpella.
“A gjete gjë,” më pyeti.
“Vetëm një pale mbathje të vjetra, që kishe lënë pas,” bëra shaka.
“Epo mos i sill në shtëpi. Kam mjaftueshëm suvenirë”.
Të qoftë dheu i lehtë.