Ragip Sylaj qe gazetar, poet, prozator, dramaturg, kritik, eseist – shkrimtar i shkallëve më elitare, por edhe njeri i rrallë e me vlera shumë të larta. Ai ishte një intelektual modest, apo siç do ta përshkruante karakterin e tij një varg kadarean: “I urtë gjerë në dhembje, i thjeshtë gjerë në madhështi”.
Shkruan: Arben Veselaj
Të hënën e javës që po e lëmë pas, në moshën 59-vjeçare, iku në të përtejmen gazetari dhe shkrimtari, Ragip Sylaj. Njerëzit të cilët kanë punuar me të, që e kanë njohur, apo ata që kanë pasur ndonjë marrëdhënie sado të vogël me të, e kujtojnë me respekt të veçantë dhe nderim të madh. Lajmi i së hënës mbrëma për vdekjen e Sylajt qe tronditës për komunitetin e gazetarëve dhe artistëve shqiptarë gjithandej. Në kujtesën e të gjallëve ai do të mbahet mend si njëri nga poetët, prozatorët dhe eseistët më të talentuar të letërsisë shqipe. Librat e tij të shumtë janë vlerësuar gjithmonë lart nga kritika, ndërsa emri i tij radhitet ndër shkrimtarët më produktivë dhe më dinamikë të letërsisë bashkëkohore shqipe. Për krijimtarinë letrare ai ka marrë shumë çmime. Poezitë e tij janë përkthyer në disa gjuhë të botës, si: në anglisht, gjermanisht, pastaj sllovenisht, italisht, kurse në gjuhën rumune është botuar një përmbledhje që përfshinë krijimtarinë më të mirë poetike të tij.
Për librin poetik “Hije e gjallë” në vitin 1986 është laureuar me çmimin “Hivzi Sulejmani” që atëbotë u jepej autorëve të rinj, ndërsa në vitin 1999 ka marrë çmimin prestigjioz “Pena e artë” nga revista e mirënjohur letrare “Fjala”. Ai ka marrë edhe shumë çmime të tjera, por këtu duhet përmendur atë të fundit – të vonuarin, do të thosha, Çmimin Vjetor për Letërsi që tradicionalisht e ndan Ministria e Kulturës me rastin e kremtes së Pavarësisë. Ky çmim që mban emrin e bardit të poezisë shqipe të Kosovës, Ali Podrimjes, iu dha Sylajt për vëllimin “Kam drojë për ty”, i botuar nën përkujdesjen gjeneroze dhe punën profesionale të botuesit nga Prishtina, Berat Dakaj.
Ragip Sylaj, ndonëse iku herët nga kjo botë, megjithatë pati një jetëshkrim relativisht të bujshëm: mbi 35-vjeçar. Nuk ishte nga ata autorë që botojnë shumë, por prej atyre që shkrimit të librit i qasen vetëm të cytur nga një frymëzim i lartë. Poezia e tij, e shkruar qysh nga fillimi i viteve ‘80-të, e deri para pak muajsh, është krijuar dhe konsoliduar në vazhdimësi duke u mbështetur në format dhe modelet më të arrira – së pari të letërsisë shqipe të traditës, pastaj asaj moderne, sikurse edhe tek format dhe modelet më të arrira të letërsisë botërore.
Siç kanë shënuar shumë studiues dhe kritikë letrarë, poezia e Ragip Sylajt kryesisht ka prirje refleksive dhe meditative. Brenda poezisë së tij ai shfaqet si një meditant që rrallë mund t’i gjendet shoqi në letrat shqipe. Nëse futemi më thellë për të analizuar poezinë e tij do të zbulojmë brenda saj një botë ku gëlon mizerablja, e brenda në thellësi tek përpëlitet vet autori. Ky fakt na sjell ndërmend konstruksionin dantesk për akëcilin vepër letrare: udhëpërshkrim dhe rrëfim i autorit-narrator mes përmes skëterrës.
Poezia e Ragip Sylajt është dhimbje e rezignatë, edhe pse shpesh ajo del në formën e një humori të veçantë, sarkastik e ironik. Ajo sa të bën të qash, po aq të bën edhe të qeshësh, më shumë të nënqeshësh. Poezia e Ragip Syljat, ashtu si edhe proza e tij, në përgjithësi, ka një “cen” vetëironik – pra autori narrator është “autori vetironik”.
Librat poetikë të tij i shquan një sistem i konsoliduar dhe i formuar figurash letrare. Me mjeshtri ai e zotëron metaforën e simbolin, por mbetët një mjeshtër i rrallë i ironisë dhe i sarkazmit. Sylaj ka një varg të skalitur. Rrallë shkruan me rimë por kur e bënë këtë ai përdor një sistem ritmesh harmonike dhe na jep një sintaksë poetike gati matematikore … kjo sepse ai është “inxhinier i letërsisë”.
Shenjat e vetëironisë një lexues i vëmendshëm fare lehtë mund t’i has edhe tek proza e tij. Ragip Sylaj ka botuar katër libra në prozë: “Obsesioni” më 1992, pastaj “Përhitja” më 1996, “Humbella e fërgëllisë” 2006 dhe “Hija e shtëpisë” më 2008. Në vlerësimet që kanë marrë këta libra nga kritikët dhe studiuesit e letërsisë, e para veçanti që bie në sy është proza eseistike me shenja të forta autobiografike, apo siç rëndom thuhet nga kritika “identifikimi i autorit përmes subjektit letrar”. Bile, librin “Përhitja” i ndjeri Beqir Musliu e kishte quajtur një “roman lirik”, ku kryepersonazhi i tregimit është vet alter ego-ja i autorit.
Në jetëshkrimin e Ragip Sylajt herë pas here hasim edhe poezi për fëmijë. Ai ka botuar shumë vjersha për fëmijë nëpër revista letrare në Prishtinë dhe Tiranë. Më 2010 nën përkujdesjen e poetit dhe botuesit, Ramadan Mehmeti, u botua libri shumë i suksesshëm “Ma jep dorën”, i cili u kushtohet fëmijëve me nevoja të veçanta.
Ragip Sylaj ka shkruar edhe dy drama: “Dëbimi nga parajsa” që trajton temën universale – mëkatin biblik, dhe “Vetëkryqëzimi” – që është e njëjta histori – pra biblikja, por e përshtatur me ngjarje nga ditët e sotme. “Dëbimi nga parajsa” është një tragjikomedi në dy pjesë, ndërsa “Vetëkryqëzimi” një dramë në pesë akte.
Ragip Sylaj ka shkruar edhe dy libra nga gjinia e kritikës letrare dhe e eseistikes: “Estetika e misterit” më 2008 dhe “Harmonia estetike” më 2015. Në këta libra ai ka përmbledhur shkrimet diskursive që ka bërë për botime të ndryshme e të veçanta letrare e publicistike, të autorëve shqiptarë dhe të huaj; pastaj recensione dhe vlerësime të tjera, që i ka punuar me një përkushtim të jashtëzakonshëm gjatë punës si gazetar në gazetën “Zëri”.
Me punën e tij, shpeshherë edhe deri në vetëmohim, me talentin dhe virtuozitetin e rrallë që e pati, Ragip Sylaj ia ka siguruar vendin vetës në Panteonin e poetëve nga më të mirët e letërsisë shqipe. Ai mund të konsiderohet njëri nga përfaqësuesit tipik të “Brezit të ri” (kështu e quante Ali Podrimja brezin e poetëve kosovarë të viteve ‘80-të dhe ‘90-të) brenda arealit kosovar të kulturës shqiptare. Ky brez nxori një plejadë poetësh të talentuar të cilët i dhanë poezisë shqipe një tjetër formë dhe një tjetër sensibilitet letrar nga shkollat pararendëse. Ky brez, të cilit i takoi Ragip Sylaj, me kohë i përqafoi idealet estetike frymëzuar prej koncepteve të kulturës liberal-perëndimore (që në fakt ishin edhe një kundërvënie estetike ndaj dogmave të realizmit socialist), por, megjithatë (ky brez) arriti ta ruaj me fanatizëm shpirtin e traditës nacionale në letërsi. E, ndërkaq, nota melankolike që ia përshkon dhe ia karakterizon tejembanë poezinë dhe prozën, e bënë Ragip Sylajn murgun e këtij brezi.
Në fund më duhet të shtoj se, edhe pse Ragip Sylaj e vuajti lëngatën e tij për e një vit, gjatë gjithë kohës “ilaçin” e gjeti tek letërsia. Ai ka shkruar edhe gjatë kohës sa ka marrë terapi intensive kundër sëmundjes, bile disa publikime që i ka bërë në këtë kohë mendoj se janë më të bukurat që ka shkruar në jetën e tij, si poezia “Letër engjëllit tim mbrojtës”, pastaj poezia tjetër “Shqiptari primitiv”, e cila po ashtu është nga më të veçantat e më të bukurat që ai shkroi.