Doktorant, Naser M BRESA
Prizreni vend i kulturës, artit dhe tradicionales, por larg përmbushjes së standardeve për hapsira të gjelbëruara për m2 për kokë banori. Duhet të rikujtojmë se kërkesat e hapsirave të gjelbëruara për kokë banori sipas kërkesave të BE janë rreth 15m2, mbase Prizreni lenë shumë për të dëshiruar në këtë drejtim, shumë larg standardeve të kërkuara!
Problemi si duket është kryekëput si të abuzohet me hapsirën e gjelbër, të gëlltitet çdo centimerter e cila do konvertohet në gabarit objekti me rritje përfitimi individuale ndërsa në anën tjeter ngurtësohet frymimi i lirë qytetareskë. Probleme të këtilla rëndojnë dhe debalancojnë kualitetin e jetes, pra kapriciot dhe bindjet se gjithcka ne dim, duke mos u konsultuar me ekspert mjedisor, qoftë në fazën e pranimit projektit, monitorimit dhe vlerësimit final, rrisin hendekun e aracionalitetit.
Fenomen i këtillë tash më është bërë kronikë, dikur me mbindërtime nëpër shumë qendra, tash me shtrirje apo metastazë glabruese të pikave të mundshme gjelbëruese.
…po të projektonin diku tjeter këta arkitekt(disa nga këta), apo të konkuronin me ide të këtilla projektuese, pa parametra ambiental, të tillët pamëshirshëm do refuzoheshin për munges profesionalizmi. Sigurisht se projektuesit janë në shërbim të kompanive ndërtuese, por etika profesionale e arkitektit do duhej të ishte ekuivalente me etikën e mjekut (betimi Hipokratit, jo i hipokritit…!), të refuzohet kërkesa e kompanisë që shkel standardin e ndërtimit, baraspeshën që kërkon VNM për objekte respektive.
Në planin e perspektives, Prizreni çdo ditë e më tepër po i ngjason qyteteve me ndërtim pothuajse të egër, mjerisht edhe aty ku ka plan urbanistik, brenda qendrës urbanizuar!
…paramendo, kafe e zier në një ndërtesë mund të shërbehet fqiut provizor në ndërtesën tjetër(siq është rasti i ndërtesave pranë rrugës W.Woker), ky është Prizreni i viteve 2000-2017 …!
Problem është mungesa e hapsirave të gjelbëruara, përmes të cilave njeriu komunikon cdo 4-5 sec-respiracion jo kualitativë apo respiracion i kontaminuar e për të respiruar më thell, qytetarët i drejtohen parkut të qytetit si zgjidhje alternative e Marashit apo pjesë tjera për rreth qyteti. Aktualisht i vetmi park në qytetin tonë, ai gjendet afër Universitetit “Ukshin Hoti”, i cili po sfidohet në forma dhe mënyra të ndryshme, qoftë me menaxhim të keq apo pa menaxhuar për vite të tëra gjerë në momentin e intervenimit të Tika-s, që kthej imazhin e një parku të standardeve Europiane. Tika pastroj, ndërtoj dhe investojë, pra krijoj terene sportive, shtigje dhe lojëra për fëmijë dhe mbi të gjitha gjelbrim.
Mjerisht, menaxhimi i dobët apo mungesë e përgjegjësisë e kthen parkun pothujse në pikën zero, gjë që hapi dritën e gjelbër te institucionet për të ofertuar dhe përzgjedhur fitues që do bëjë menaxhim më professional. Nuk di se sa ja kanë qëlluar, përsonalisht, jam skeptik, parku i qytetit duhej mbetur në menaxhim të vetë komunës, sepse asete të këtilla kan ndikon drejtpërdrejt në të hyrat komunale, përmes paketes ofertuese për qytetar-vizitor, si dhe punësim. Gjërat kanë ecur tashmë, pa marr parasysh kush është fitues, shumë cka ka ndryshuar, ka përmirësime në aspekt menaxhues, por ajo që vërehet nga plani përspektivës, ky park dita me ditës po rrëshqet drejt zvoglimit të sipërfaqes së gjelbër, mjerisht hapsirat e gjelbëruara po shërbejnë si parking automjetesh. Një nga difektet e apostrofuara në kohë, kundërmimi për rreth rrjedhës së lumit Lumbardhë, që shpesh ndodh të merr ngjyrë të errët apo lum Zi, si pasojë e derdhjes së ujrave të ndotura nga Lugina e Lumbardhit e në vazhdimësi. Ky problem sjell iritim të madh te vizitoret, por atakon drejtpërdrejt frymimin e lire, pa fajin e menaxhuesit të parkut. Veçori e këtillë shpërfaq cilësinë e të qenurit Park-gjelbrim-rehabilitim, me elementin makinë-zhurmë dhe degradim ambiental.
Jemi mësuar të ndajm gjërat në bardh e zi, por koha është ti japim ngjyrën e duhur apo kompozicionin e duhur të anës vizuale, andaj anamnezë e këtillë na jep paqsyrë adekuate të kompleksitetit të të qenurit park i qytetit. Jam i prir, gota duhet të shikohet gjysmë e mbushur, konteksti pozitivë është më se i domosdoshëm, deri atëherë kur nuk e dëmton procesin, për ndryshe logjika e shëndosh do abstrahohej, rreshqet në hapsirë pa kthim, andaj rirreshtimi do ishte shumë i vonuar. Elementet pozitive, domosdoshmërisht duhet cekur e të cilat kanë ndikim në krijimin e atrakcionit ambinetal për të nxitur visitor, siq është pastrimi dhe menaxhimi i mbeturinave(organike dhe inorganike), zgjerimi i shtigjeve lëvizësë(…rikujtesë, bazaur në kritere për parqe, shtigjet që shërbejnë për ecje dhe vrapim duhet të jene me rërë apo zhavor brenda konstalacionit të quajtur park dhe jo me kubëza betoni), krijimi sigurisë mbrenda parku dhe shërbimet me restoran përcjellëse…! Ana tjeter e medales, krijon përshtypje se bëhet fjalë për kompleks kafe restoranesh, në këtë sfond zhbëhet intimiteti i të qenurit park dhe gjeneraliteti natyror që ushqejnë mjedise të këtilla të mbrojtura brenda urbanes.
Parku është vlerë që duhet ruajtur sipas natyralitetit që gërsheton, trajtim dhe menaxhim delikat, adresuar në aspektin shkencor të zonave të mbrojtura, si me zonën buferike(mbrotje e drunjëve, fidaneve drunore si dhe vegjetacionit barishtor), po ashtu zonës ekonomike(menaxhim i resurseve dhe investime të kufizuara sipas kritereve), mbrenda parqeve nacionale, sipas kritereve të IUCN. Gjithcka tjeter kalon në defraktim të strukturës së quajtur park, apo filtrator ajri mbrenda uzinës së quajtur qytet. Nuk mund të anashkaloj disa elemente tjera që po e rëndojnë parkun e qytetit në qytetin e kulturës, traditës dhe mikëpritjes, siq janë makina-lëvizese të kornizuara me konstrukcion metalik anti ambiental dhe pasivitet të servuar për grupmosha të caktuara, e që në realitet parku e ka të kundërtën, aerimin kualitativë dhe aktivitetin sportivë. Element tjetër deprimues është rrudhja e skajshme e tereneve ekzistuese sportive, nga 2 apo 3 sa ishin në 1 teren sportiv, të rrethuar në njëren anë me atë mega-hekurishten me makina elektrike dhe rrotulluesen-balerinë apo si e quajnë, fare pak e rëndësishme.
Kompozicioni tanishëm ka dy anë të medaljes, park-biznes apo park rekreativo-rehabilitues për qytetar?!
Të gjithë parametrat e menaxhimit të qëndrueshëm bazohen në zhvillimin e politikave që dalin nga strategjitë zhvillimore të aprovuara në isntitucione përkatëse, qoftë ato të nivelit qendror, qoftë ato të nivelit lokal, strategji të këtilla janë bazament në politikat ofertuese dhe zbatuese në praktikë.
Si duket gjërat nuk janë duke funksionuar si duhet, ana e menaxhimit më shumë anon nga benofitet në kurriz të hapsirave të gjelbruara, po ashtu monitorimi apo kontrolli është i përgjumosur në korigjime dhe mundësi përmirësim të difekteve që lindin në rrugëtim e sipër…!
Në interes të mbrojtjes së cdo cm2 të hapsirës së gjelbër, duhet të kuptohemi drejt se është në pyetje oksigjenimi ynë dhe resorbimi i CO2 që bëjnë bimët e gjelbërta, si kurorat e drunjëve dhe pemëve tjera, shkurret, gjysmëshkurret, bimët barishtore, një, dy dhe shumë vjeqare, ndryshe nuk do quhej parku i qytetit “Mushkritë e qytetit”, të gjitha janë në shërbimin tonë, …ne ku jemi…?!