E dijshmja dhe vlera për shqiptarët ka kohë – shekuj, që është faktor i huaj përballë interesave të tyre kolektive. Duke mos qenë të aftë ta fitojnë Lirinë e plotë vetë, ata këtë e bënë me ndihmën e evropianëve, veçmas të atyre tejoqeanik – ShBA-së. Atë çfarë ndodhi në Ohër, më 18 mars 2023, një zyrtar i lartë i Shteteve të Bashkuara të Amerikës e cilësoi – marrëveshje vizionare. Dhe e vërteta në këtë pikë përpara se të jetë historike është vërtetë e tillë. Sepse e futë përmbylljen, një proces të ngatërruar e të përgjakshëm mbi 700 vjeçar, midis popullit shqiptar dhe serb, në nivele zyrtare të organizmave ndërkombëtar me pajtimin e tre palëve: të faktorit serb, atij shqiptar dhe faktorit të Bashkimit Europian. Mbikëqyrësi dhe garantuesi kryesor i të tria faktorëve në të vërtetë është ShBA-ja.
Në të vërtetë Europa *(Fuqitë e saj kryesore) historikisht kurrë nuk ka hartuar një dokument zyrtar – plan ndërshtetëror me të cilën do ta njihnin dhe garantonin sovranitetin dhe integritetin e Republikës së Kosovës, ashtu siç rrjedhin këto përmasa prej marrëveshjes së mbrëmshme në Ohër (plani francezo-gjerman* dhe pjesa implementuese), e cila pret nënshkrimin e saj formal, që mendoj se do të jetë një nivel i shtetnjohës me peshë ndërkombëtare me ceremoni, për dallim nga përmasa bazë e humanizmit të vetëqeverisjes autonome që kishte Rambujeja.
Në anën tjetër normalizimi i shtetit të Republikës së Kosovës dhe i shtetit të Republikës së Serbisë nuk është vendim i një akti, por është vendimmarrje në proces. Kjo duhet te zbatohet e të kuptohet gradualisht, sepse “çështja” e dhënë për t’u normalizuar e tejkalon kapacitetit e përballjes reale ndërmjet të dyja shteteve për ta aprovuar atë si akt, por i tillë është edhe për vetë diversitetin e politikave të jashtme të shteteve brenda BE-së. Kjo do të thotë se njohja e Republikës së Kosovës de jure e de facto është sfidë e madhe edhe për vetë disa shtete të Bashkimin Europian e jo vetëm për Serbinë.
Me aktin e pajtimit me procesin e marrëveshjes së mbrëmshme të gjitha palët (Kosova, Serbia dhe BE-ja) kanë kohë të nevojshme të rreshtohen drejt në binare të trenit, e cila nga prapa ka vagonë në disa vende të ndryshme. Prandaj pajtimi për Marrëveshjen e mbrëmshme të Ohrit ka pasur nevojë jo vetëm Serbia e Kosova, por, mbi të gjitha, vetë Bashkimi Evropian dhe kjo filozofi tashme është formësuar dhe përmbyllur si e tillë.
Nuk ka ekzistuar më parë kurrë një dokument zyrtar që e bënë kaq substanciale Republikën e Kosovës nga përmasa e saj ndërkombëtare sesa pajtimi në dokumentacionin ndërmjet palëve në Ohër: Serbi – Kosovë – BE. E gjitha çfarë kërkohet prej Republikës së Kosovës është natyrë që duhet të burojë dhe të jetë në pajtim me natyrën Kushtetuese të Republikës së Kosovës. Natyra e ndërtimit të shtetit të Republikës së Kosovës ka një parim bazë dhe të vetëm e ai është, ndërtimi dhe garantimi se pari i të Drejtave dhe Lirive të Komuniteteve joshumicë e më pas edhe të komunitetit shumicë. Në Kushtetutën e Republikës së Kosovës vetëm një herë përmendet emri i përkatësisë së shumicës e më kurrë. Pra vetëm njëherë përmendet emri “shqiptar” e përmendja e komunitetit joshumicë serb është dy shifrore. Kjo filozofi e aplikuar në shtetndërtimin e Kosovës Republikë me njohje ndërkombëtare është unike në vetvete sepse ajo vjen në kohën kur e drejta për popullin shqiptar të Kosovës kishte skaduar nga ana ndërkombëtare, thënë me figurë. Shqiptarët nuk vuajtjen pse të tjerët kishin Liri, por vuajtjen sepse edhe ata nuk e kishin Lirinë.
Nja dy fjalë mund të thuhen edhe për faktorin opozitar të Republikës së Kosovës; gjersa LDK e ka qëndrimin e mjerë politik, sepse dëshiron ta shndërrojë qëndrimin e saj në një akt për votë elektorale (të gjithë e dinë se nuk e pyet atë askush seriozisht), PDK-ja, në anën tjetër, del edhe më poshtë sesa mjerimi i LDK-së. PDK – po largohet prej dy vlerave fundamentale që i kishte, nga trashëgimia historike e rolit të UÇK, dhe kjo vlerë më nuk ekziston tek ajo dhe, e dyta, nga vlera e amerikanizmi të saj. E bukura e të dyja qëndrimeve opozitare në lidhje me çështjen në fjalë është se ato (LDK dhe PDK), në këtë rast, nuk kanë më autoritet publik e as forca tjera për të vendosur theksime negative thelbësore në raport me planin franko-gjerman.
Albin Kurti e kishte gjithë fatin më vete këtë radhë. Në qoftë se do të mund të qëndroj deri ne fund të normalizimit, atëherë do të mund të thuhet nga ana e mendimit të avancuar: rugovizmi plus thaçizmi i barabartë me albinizëm.
P.S: qëndrimi i shoqërisë civile në Kosovë dhe i ‘ekspertëve të saj të pavarur’ është i varur gjithmonë nga fati i tyre personale