Shkrimtarët e kanë mbytur lexuesin me letërsi bajate, thotë në mes të tjerash Ag Apolloni në romanin e tij të parë “Ulurima e ujkut”. Duke u rrëfyer lexuesve, personazhi-narrator i romanit, është një ujk që “uluron” kundër realitetit, pra ferrit siç duket në roman.
Përmes romanit, Apolloni sulmon pothuajse gjithçka që e rrethon, politikën aktuale, historinë, kombin shqiptar, arsimin e degraduar, shëndetësinë “e sëmurë”, gangsterët, farefisin, familjen, madje edhe vetveten. Apolloni është autor edhe i veprave “Zomb”, “Drama”, “Parabola postmoderne” dhe “Paradigma”.
Zëri: “Ulurima e ujkut” është romani juaj i parë. Pse vendosët t’u rrëfeheni lexuesve?
Apolloni: Sepse besoj që po t’ia rrëfeja priftit gjithë këto “mëkate”, do ta lëshonte shpirti. E, lexuesi ka fituar imunitet ndaj mëkateve të tilla falë shumë shkrimtarëve të krisur që kanë shkruar para meje.
Zëri: Meqenëse ka shumë ngjarje nga jeta juaj, a mund të cilësohet roman autobiografik?
Apolloni: Sido që të cilësohet, nuk më prish punë hiç.
Zëri: Kush është ujku në roman. Për kë “uluron” ai?
Apolloni: Ujku është ai të cilin rrethanat socio-politike e detyrojnë të marrë malin. Ujku e bën realitetin, dëshpërohet dhe “uluron”. Qëllimisht është përdorur trajta “ulurimë” (dhe jo “ulërimë”) pasi dialekti toskë është për dele, jo për ujq. Ujku i romanit tim “uluron” kundër qenve.
Zëri: “Ferri” i Dantes është alegori e Italisë së asaj kohe. Po ferri tek “Ulurima e ujkut”?
Apolloni: Është ferri që e jetojmë dhe e përjetojmë përditë, këtu në Kosovë dhe në Shqipëri.
Zëri: Kapitujve u paraprin prologu, që mban nëntitullin “hyrje reale në ferr”, dhe pas kapitujve është epilogu “dalje imagjinare nga ferri”. A do të thotë kjo se romani përfundon, por jo edhe ferri?
Apolloni: Shumë bukur e the! S’kam çka të shtoj.
Zëri: Romani juaj është shkruar si një “love story” mes autorit (ujkut) dhe lexueses (panterës). Pse duhej të vdisnin ata? A do të thotë se këtu tashmë kanë vdekur shkrimtarët dhe lexuesit?
Apolloni: Ashtu është. Këtu shkrimtari e ka mbytur lexuesin me letërsi bajate.
Zëri: Në romanin tuaj, personazhi-narrator shpesh është i dhunshëm, por di të tregohet edhe i dashur. Përshkrimi që bëhet te kapitulli “Katalogu i Simonidit” duket krejt i natyrshëm, gati-gati real. Janë reale ato që përshkruhen?
Apolloni: Unë e kam shumë të vështirë të vë një vijë ndarëse mes realitetit dhe imagjinatës. Thellësisht besoj që jam një personazh në kërkim të autorit. Por, ndoshta jam treguar shumë më i kujdesshëm në tekst sesa në jetë, megjithëse vetë tipi i shkrimit që praktikoj është një proces i vështirë, pasi më detyron t’i ripërjetoj veprimet.
Zëri: Diku në roman thoni “O Zot! ofshau ateizmi im!”. Si mund të qëndrojnë në një fjali “O Zot” dhe “ateizmi im”?
Apolloni: Gjithçka është e mundshme, thonë postmodernistët, që e shohin paradoksin si thelb të poetikës së tyre.
Zëri: Më pas, personazhi-narrator thotë se i përket fesë islame, krishtere e budiste, dhe njëkohësisht asnjërës prej tyre. Në qoftë se asnjëra nga këto nuk janë fetë e narratorit, a mund të jetë letërsia religjioni i tij?
Apolloni: Islami në familjen time është respektuar shumë, sepse ai ka qenë gjyshi im. Mirëpo, religjionet s’më kanë bërë përshtypje kurrë. Thjesht, mendoj që e kemi tejkaluar Mesjetën. Por, sigurisht, e vetmja gjë në të cilën ia vlen të besohet është letërsia.
Zëri: Ju sulmoni ashpër edhe politikën aktuale, historinë, kombin shqiptar, arsimin e degraduar, shëndetësinë “e sëmurë”, gangsterët, farefisin, familjen, vetveten. Pse duhej të shkruhej një roman shqiptar kundër shqiptarëve?
Apolloni: Jam lodhur duke lexuar akuzat tona ndaj të tjerëve. Psikopati gjithmonë fajëson tjetrin, kurrë veten, rrjedhimisht, kam ardhur në përfundim që ne si komb kemi një dërrasë mangut. Unë nuk bëra asgjë tjetër, vetëm sugjerova të shikohemi në pasqyrë.
Zëri: Kapitulli me titull “Melankolia” trajton temën e të pagjeturve. Mes të tjerash thuhet “fotot në rrethoja mund të zbardhen, por jo edhe fati i personave”.
Apolloni: Mendoj që tema e të pagjeturve është një temë mjaft prekëse dhe duhet t’i qasemi me kujdes. Në këtë kapitull jam munduar të krijoj historinë më pikëlluese të dashurisë, por duke iu ikur fjalëve patetike, për t’iu shmangur qasjes skematike.
Zëri: Në roman nuk janë lënë anash as të sëmurët mentalë, ku “secili prej tyre ka historinë më të dhimbshme se tjetri”. Si është të shkruash për ta?
Apolloni: Të sëmurët mentalë janë temë së cilës i qasem me shumë kujdes dhe me shumë dashuri. Mendoj se në raport me ta, unë si autor jam shumë më i kujdesshëm sesa mjekët e tyre.
Zëri: Pjesë prekëse e romanit është edhe portretizimi i babait tuaj. Nga ajo që shkruani duket të keni qenë shumë i lidhur me të. Çfarë keni trashëguar nga ai?
Apolloni: Mërgimi i prindit e shton mallin te fëmija, pastaj vdekja e dyfishon atë mall. Jam munduar të shkruaj pa emocione, por, siç e vutë në dukje ju, nuk ia paskam dalë. Mendoj se ai ka qenë i lidhur me mua shumë, ndërsa unë shpesh grindesha me të kur kthehej nga Gjermania, sepse nuk dinte t’u përgjigjej pyetjeve të mia për Goethen apo Grassin. Çfarë kam trashëguar? Të gjitha veset e tij.
Zëri: Nga ajo që paraqitet në roman duket se nuk keni pasur fëmijëri të lumtur.
Apolloni: Si mund të kisha fëmijëri të lumtur në një vend fatkeq? Megjithatë, si fëmijë, protestat, orët policore, tanket, torturat, vrasjet dhe, në fund, lufta, përjetohen më shumë si film, apo edhe si lojë me tension, ndërsa kur arrihet mosha e pjekurisë, gjithçka shihet ndryshe. Prandaj, “ulurima” artikulohet më shumë nga pezmi në rini, sesa nga mungesa e lumturisë në fëmijëri. Por është e vërtetë, që në të dy etapat, jeta ime u bie akordeve melankolike.
Zëri: Në roman vërehet një lidhje e fortë me muzikën. Në kapitullin “Sa do të doja të isha qen” keni thënë se më me dëshirë shkoni në një “dekë” se sa në një dasmë ku dëgjohet muzikë tallava? Nga vjen kjo lidhje me muzikën dhe cili është niveli i muzikës tonë?
Apolloni: Unë kam lindur atë vit kur u editua albumi “Thriller” dhe pjesën më të madhe të fëmijërisë e kam kaluar te dajtë, njëri prej të cilëve ishte i fiksuar pas Michael Jacksonit, aq sa e imitonte edhe në veshje, veprime dhe vallëzime. Ai edhe kur shkonte t’i kosiste livadhet, merrte kasetofonin në krah, lëshonte Jacksonin dhe pastaj kapte kosën. Kështu që, deri në vitin 1999 kur Michael Jacksoni këndoi në një koncert humanitar për Kosovën, ne e kemi pasur “mbretin e popit” si një anëtar të familjes. Pas luftës, erdha në Prishtinë dhe këtu më ndodhën gjëra që më kthyen te muzika bluz. Pra, këto tridhjetë vitet e mia (një s’po e tregoj, që të dukem më i ri), janë të mbushura me muzikë të mirëfilltë, prandaj edhe nuk duhet të çuditeni pse as sot nuk mund të dëgjoj muzikë shqiptare, aq më pak “tallava”. Një muzikë që s’e dëgjoj, nuk marr mundin as ta vlerësoj.
Zëri: Në roman flitet edhe kundër letërsisë shqipe?
Apolloni: Janë leximet e mia, të hershme dhe të mëvonshme, ato që kanë ndikuar në mospëlqimin e kësaj letërsie. Natyrisht, kam studiuar shkrimtarët më të mirë të Shqipërisë dhe Kosovës, mirëpo studimi është një gjë dhe shija diçka tjetër; krijimi është produkt i leximit dhe i përjetimit, kurse studimi është kërkesë e kohës dhe nevojë e gjykimit. Pas studimeve kam ardhur në përfundim që kemi shkrimtarë të mëdhenj kombëtarë, por asnjë shkrimtar botëror, një defekt ky që e ka analizuar bukur Thomas Manni në “Artin e romanit”. Do të shtoja që arsyeja pse ka ndodhur ky defekt është se kemi ndjekur politikat ditore, kemi lavdëruar vetveten dhe kemi sharë tjetrin. Letërsia shqipe, nga fillimi deri sot, është në thelb raciste, mjerisht.
Zëri: Romanin e karakterizon gjuha e drejtpërdrejtë. Pse keni “ikur” nga gjuha figurative?
Apolloni: Romani ka një motocitat që thotë “ndoshta kjo botë është ferri i një planeti tjetër” dhe krejt rrëfimi flet për një ferr, i cili shndërrohet në metaforë që e mbulon gjithë romanin. Por, keni të drejtë se megjithatë rrëfimi im nuk synon kamuflimin figurativ, pasi më pëlqen t’i qëroj hesapet me realitetin kështu pa dorëza.