“Gjiganti i fjetur”, romani i shkrimtarit anglez Kazuo Ishiguro, fituesi i çmimit Nobel në Letërsi për vitin 2017, tashmë është përkthyer edhe në gjuhën shqipe. Kryevepra e Ishiguros, është përshtatur në shqip nga përkthyesi Renato Kalemi. Ky nuk është libri i parë i sjell në shqip nga gazetari dhe përkthyesi Kalemi, por ndoshta më i vështiri dhe më i rëndësishmi deri më tani. Kalemi ka sjell më herët në shqip edhe romane si: ”E veçanta e dhjetorit”, ”Rrezatimi”, ”Shtegu i parfumeve” etj.
”Gjigandi i fjetur”, është një reflektim i hollë e melankolik për kujtesën dhe harresën, si dhe për rolin që luajnë ato jo vetëm në jetën e individëve, por edhe të vendeve e popujve. Gazetat më prestigjoze të botës si ‘New York Times’, ”The Indipendent”, ”The Guardian”…e kanë vlerësuar si një nga librat më të mëdhenj të kohës: që të mbetet gjatë në mendje pasi e ke lexuar, refuzon të largohet, duke të detyruar t’i rikthehesh gjithnjë e më shpesh…
”Po sikur kujtesa të mos ekzistonte? Ose së paku, të na fshihej mbi një bazë ditore dhe njeriu të mbante mend vetëm disa copëza të vogla të së kaluarës, si nëpër ëndërr, pa qenë asnjëherë i sigurt nëse ato kanë ndodhur apo ekzistuar vërtet? Po sikur e shkuara të jetë një iluzion, a do të ishte e ardhmja një shpresë?
Po ju vetë, a jeni përpjekur ndonjëherë të harroni me vështirësi një kujtese të hidhur, pa ia dalë mbanë? Apo të përpiqeni të kujtoni edhe grimcat më të vogla të një çasti të gëzuar, që për fat të keq e keni harruar?
Kujtesa dhe harresa jetojnë në antitezë me njëra-tjetrën, janë përjashtuese të secilës. E megjithatë, imagjinoni çfarë do të ishte njeriu sikur të kujtonte gjithçka apo të harronte çdo gjë!?”
Këto dy elementë janë baza mbi të cilën Nobelisti anglez me origjinë japoneze, Kazuo Ishiguro, luan në librin e tij “Gjiganti i fjetur”.
E shkruar si një përrallë, plot realizëm magjik, me një mjeshtëri të jashtëzakonshme rrëfimi të thjeshtë, por po aq i thellë për simbolikën që Ishiguro përcjell përmes personazheve të frymëzuar nga epoka e mbretit Artur, “Gjiganti i fjetur” është padyshim një nga romanet më befasues dhe më të bukur të shkrimtarit që mori Nobelin në 2017. “Gjiganti i fjetur” është një reflektim i hollë e melankolik për kujtesën dhe harresën, si dhe për rolin që luajnë ato jo vetëm në jetën e individëve, por edhe të vendeve e popujve. Sepse vendet, popujt, vetë njeriu, është hiçgjë pa kujtesën; asnjëri prej tyre nuk do të ekzistonte. Ishiguro e di se vetia e njeriut për të kujtuar dhe mbajtur mend, por edhe dhuntia për të harruar detaje, çaste, sensin e kohës, emra e mbiemra, janë elemente të lidhura ngushtë me secilin prej nesh, e pikërisht këtu e gjen materialin për të mbrujtur një nga romanet më të mira që ka shkruar.
Akseli dhe Beatrisi janë një çift pleqsh, që nisen në kërkim të djalit të tyre në një rrugëtim përmes tokash të mbuluara nga një mjegull e dendur, që ua ngatërron dhe fshin kujtimet. Në vendin e britonëve dhe saksonëve, ku prej pak kohësh mbretëron paqja e vendosur nga mbreti Artur, të dy pleqtë hasin rrugës krijesa fantastike, përballen me mrekulli dhe u shpëtojnë rreziqeve vdekjeprurëse: një barkëtar i ngjashëm me Karontin, që shpie çifte si ata drejt një “ishulli me cilësi të veçanta”, duke lënë shpesh në tokë vejane fatzeza; fshatra të sulmuara nga përbindësha dhe pre e supersticioneve mizore; elfë, kukudhë, dragonj, shëronjës dhe murgj të pabesë, një kalorës, sër Gavinin, me sjellje kalorsiake dhe donkishoteske, një luftëtar trim e të paepur dhe një djal riosh të pambrojtur… Përgjatë gjithë udhëtimit, Akseli dhe Beatrisi rreken të kujtojnë jetën që kanë kaluar së bashku. Në sipërfaqe shfaqen kujtime të bukura dhe dhembje të thella, një dashuri që ka kapërcyer çdo vështirësi, ndonëse e spërkatur me mërira të fshehura mirë dhe kaq të thella, saqë asnjëri prej dy protagonistëve nuk arrin të flas qartë për to. Ky udhëtim do t’i shtyjë të mendojnë dhe zbulojnë diçka për botën që i rrethon dhe për lidhjen e tyre fort të thellë dhe të pazgjidhshme.
Por, në rrëfimin e Ishiguros, personazhet e tij gjenden të dyzuar mes “kujtesës si bekim” dhe “kujtesës si mallkim”. Për Akselin dhe Beatrisin, kujtesa si bekim është në qendër të marrëdhënies së tyre. Teksa vazhdimisht shqetësohen se çfarë do të ndodhte mes tyre sikur të fillonin të kujtonin të kaluarën e tyre së bashku, ata e mbështesin njëri-tjetrin pa as më të voglin dyshim. Por, dëshira për të kujtuar, qofshin gjërat e mira apo ato të këqija, jo vetëm që i shpie përpara të dy pleqtë, por thekson/nënvizon vlerën që ka kujtesa për njeriun. “Me këtë mjegull që na ka rënë mbi kokë, çdo kujtim është i çmuar dhe bëjmë mirë ta ruajmë fort” – thotë në një çast të udhëtimit të tyre Beatrisi. Shumë nga ne mund t’i japin të drejtë asaj. Kujtesa është një nga gjërat më të çmuara që kemi. Ajo na thotë kush jemi. Mbi kujtesën ne formojmë identitetin tonë, marrëdhënen dhe mënyrën si e shohim botën. Një popull pa kujtesë është i destinuar të shuhet. Një njeri pa kujtesë është i destinuar të vdes në humbëtirë. Prandaj, kujtesa është një bekim, pavarësisht nëse sjell dhimbje apo gëzim.
Dhe vijmë te kujtesa si mallkim. Sado e çmuar të jetë ajo, njeriu tenton të sjell ndër mend kujtimet e bukura, që i sjellin kënaqësi, dhe të shkund tutje kujtesën plot dhimbje e trishtim. Është natyra njerëzore, mënyra si jemi gatuar. Në romanin e Ishiguros, disa personazhe nuk janë nën efektin e mjegullës që të bën të harrosh; njëri prej tyre është Uistani, luftëtari sakson. Imuniteti ndaj mjegullës i jep atij një pikë interesante në mënyrën se si i sheh gjërat. Ndryshe nga Akseli dhe Beatrisi, kujtimet e Uistanit për luftërat e përgjakshme midis saksonëve dhe britonëve, e nxisin atë të veprojë me motivim. Pavarësisht miqësisë që krijon me Akselin dhe Beatrisin, për Uistanin ata janë ende britonë, të cilët duhet të paguajnë për krimet që britonët kanë bërë. Kështu, Uistani përfaqëson shembullin e dikujt që manipulon kujtesën në favor të vetes. A nuk na ka treguar edhe historia jonë se përpjekja për të nënshtruar një popull nis me shuarjen e kujtesës së tij? Por, kujtimet mund të na mallkojnë të tashmen, duke na thithur në vorbullën e tyre të dhimbjes dhe trishtimit, pa na lejuar të shohim çfarë na rrethon. E për rrjedhojë, të na mbaj në vend numëro. Një fije e hollë na ndan.
“Një vëzhgim i thellë për kujtesën dhe fajin, por edhe një rrëfim i mbushur me atmosferë të jashtëzakonshme, një histori që lexohet kaq lehtë dhe përpihet me një frymë. Një roman i dhimbshëm dhe shumë i bukur rreth detyrës për të kujtuar dhe nevojës për të harruar”.
The Guardian
“Gjiganti i fjetur” bën atë që bëjnë librat e mëdhenj: të mbetet gjatë në mendje pasi e ke lexuar, refuzon të largohet, duke të detyruar t’i rikthehesh gjithnjë e më shpesh”.
The New York Times
[…] Ishiguro i trajton rrëfimet letrare me anë të alegorisë dhe aluzionit. Njerëzit dhe gabimet e tyre janë në qendër të kësaj përralle”.
The Indipendent