Nga Natalie Huet dhe Carmen Paun
Gjatë dekadës së kaluar, njeriu më i pasur në botë është bërë donatori i dytë më i madh i Organizatës Botërore të Shëndetësisë, i dyti vetëm në Shtetet e Bashkuara dhe pak më shumë se Mbretëria e Bashkuar.
Kjo pikëpamje i jep atij një ndikim të madh mbi axhendën e tij, një që mund të rritet ndërsa SH.B.A. dhe MB-ja kërcënojnë të shkurtojnë fondet nëse agjencia nuk bën një rast më të mirë investimesh.
Rezultati, thonë kritikët e tij, është që përparësitë e Gates janë bërë të OBSH-së.
Në vend që të përqëndrohet në forcimin e kujdesit shëndetësor në vendet e varfëra – kjo do të ndihmonte, sipas tyre, të përmbajë shpërthime të ardhshme si epidemia e Ebola – agjencia shpenzon një sasi disproporcionale të burimeve të saj në projekte me rezultatet e matshme që preferon Gates, siç është përpjekja për të zhdukur poliomielitin.
Shqetësimet në lidhje me ndikimin e miliarderit të softuerit – afërsisht një e katërta e buxhetit të OBSH shkon drejt çrrënjosjes së poliomelitit – ka çuar në një përpjekje për ta frenuar atë.
“Të gjithë kandidatët do të duhet të bashkohen me të në një farë mënyre,” tha Sophie Harman, profesor i asociuar i politikës ndërkombëtare në Universitetin Queen Mary të Londrës. “Ju nuk mund ta injoroni atë.”
Provat e ndikimit të paparë të Gates janë me shumë mënyra delikate dhe të dukshme.
Tashmë një dekadë më parë, kur Gates filloi të hidhte para për çrrënjosjen e malaries , zyrtarët e lartë – përfshirë shefin e programit të malaries të OBSH – ngritën shqetësime se fondacioni po shtrembëron përparësitë e kërkimit.
“Termi i përdorur shpesh ishte ‘filantropi monopolistike’, ideja që Gates po merrte qasjen e tij ndaj kompjuterëve dhe po e zbatonte atë në Fondacionin Gates,” tha një burim pranë bordit të OBSH-së.
Miliarderi ishte individi i parë privat që kryesoi asamblenë e përgjithshme të OBSH-së të vendeve anëtare dhe akademikët kanë shpikur një term për ndikimin e tij në shëndetin global: Bill Chill.
Pak njerëz guxojnë të kritikojnë hapur atë që ai bën.
Shumica e 16 personave të intervistuar mbi këtë temë do ta bënin këtë vetëm në kushtet e anonimatit.
“Ai trajtohet si një kryetar shteti, jo vetëm në OBSH, por edhe në G20”, tha një përfaqësues i OJQ-së me bazë në Gjenevë, duke e quajtur Gates një nga burrat më me ndikim në shëndetin global.
Delegatët e vendeve anëtare, POLITICO, me të cilët foli nuk shprehën shqetësim të veçantë për ndikimin e Gates dhe ishin të bindur se ai ka qëllim të mirë.
Sidoqoftë, ndikimi i tij ka të shqetësuar OJQ-të dhe akademikët.
Disa mbrojtës të shëndetit kanë frikë se për shkak se paratë e Fondacionit Gates vijnë nga investime në biznes të madh, ato mund të shërbejnë si një kalë Troje për interesat e korporatave për të minuar rolin e OBSH-së në vendosjen e standardeve dhe formësimin e politikave shëndetësore.
Të tjerët thjesht kanë frikë se trupi i Kombeve të Bashkuara mbështetet shumë në paratë e Gates dhe se sipërmarrësi një ditë mund të ndryshojë mendim dhe t’i zhvendosë diku tjetër.
Gates dhe ekipi i tij i fondacionit kanë dëgjuar kritikat, por ata janë të bindur se ndikimi i punës dhe parave të tyre është pozitiv.
“Është gjithmonë një pyetje e drejtë të pyesësh nëse një filantropi e madhe ka një ndikim disproporcional,” tha Bryan Callahan, zëvendës drejtor për angazhimin ekzekutiv në Fondacionin Bill dhe Melinda Gates.
“Kur bëhet fjalë për përparësitë që fondacioni ka identifikuar dhe që ne vendosim të investojmë, ne shpresojmë që të jemi duke ndihmuar në krijimin e një mjedisi të mundshëm,” tha ai.
Steve Landry, drejtori i partneritetit shumëpalësh të Fondacionit Gates, tha se fondacioni siguron “fonde të konsiderueshme” për ekipet e programit që më pas vendosin se si t’i përdorin ato më mirë.
Fondacioni Gates ka derdhur më shumë se 2.4 miliardë dollarë në OBSH që nga viti 2000, ndërsa vendet janë ngurruar të fusin më shumë para të tyre në agjenci, veçanërisht pas krizës financiare globale të vitit 2008.
Detyrimet e paguara nga vendet anëtare tani përbëjnë më pak se një të katërtën e buxhetit dyvjeçar të OBSH-së 4.5 miliard dollarë.
Pjesa tjetër vjen nga ato që qeveritë, Gates, fondacione të tjera dhe kompani vullnetare për të futur brenda.
Meqenëse këto fonde zakonisht janë të destinuara për projekte ose sëmundje specifike, OBSH nuk mund të vendosë lirisht se si t’i përdorë ato.
Zhdukja e poliomelitit është deri tani programi më i mirë i financuar i OBSH-së, me të paktën 6 miliardë dollarë të alokuar për të midis 2013 dhe 2019, në pjesën më të madhe sepse rreth 60 përqind e kontributeve të Fondacionit Gates janë parashikuar për kauzën.
Por përqendrimi në poliomelitik në mënyrë efektive e ka lënë OBSH-në të lypë për fonde për programe të tjera, veçanërisht për të mbështetur sistemet shëndetësore të vendeve të varfra përpara goditjeve të ardhshme të epidemisë.
Kriza e Ebolas e vitit 2014, e cila vrau 11,000 njerëz në Afrikën Perëndimore, ishte një përvojë veçanërisht e mavijosur për OBSH.
Një program emergjent i hartuar në prag të epidemisë ka marrë deri më tani rreth 60 përqind të 485 milion dollarëve të nevojshëm për 2016-2017.
Shefja në largim e OBSH Margaret Chan gjithashtu i është dashur të zvogëlojë përpjekjen e saj për t’i bërë vendet të rrisin kontributet e detyrueshme për herë të parë në një dekadë.
Chan fillimisht shpresonte për një rritje prej 10 përqind, por OBSH do të kërkojë vetëm 3 përqind më shumë këtë muaj pasi disa vende kundërshtuan.
Kjo e bën më të rëndësishme kontributin e Fondacionit Gates.
“Ata vijnë me një libër kontrolli, dhe me disa ide të zgjuara,” tha Laurie Garrett, një bashkëpunëtore e vjetër për shëndetin global në Këshillin për Marrëdhëniet me Jashtë.
Shumica e ndikimit të Fondacionit Gates në OBSH është shumë diskrete, tha ajo, duke shtuar se ajo gjithashtu mund të vendosë të marrë iniciativa jashtë organizatës, siç bëri me GAVI, e cila ndihmon vendet më të varfëra të blejnë vaksina me shumicë me zbritje, ose me një Koalicion të nisur kohët e fundit për Inovacione të Gatishmërisë Epidemike , një aleancë për zhvillimin e vaksinave për sëmundjet infektive në zhvillim.
Por fokusi i fondacionit në shpërndarjen e vaksinave dhe ilaçeve, sesa në ndërtimin e sistemeve shëndetësore elastike, ka tërhequr kritika.
Dhe disa OJQ shqetësohen se mund të jetë shumë afër industrisë.
Në janar, 30 grupe të avokimit të shëndetit shkruanin një letër të hapur për bordin ekzekutiv të OBSH-së, që protestonte kundër bërjes së Fondacionit Gates një partner zyrtar i agjencisë sepse të ardhurat e saj vijnë nga investime në kompani që janë në kundërshtim me qëllimet e shëndetit publik, të tilla si Coca-Cola.
Fondacioni Gates thotë se ai operon si një njësi e veçantë nga besimi, falë një “firewall-i të rreptë” dhe se mbetet i pavarur nga investimet e tij, të cilat përjashtojnë në mënyrë rigoroze industritë e duhanit, alkoolit ose armëve.
Rrethimi i parave të mëdha
Shqetësimet për rolin në rritje të parave private i bënë kombet anëtare të bien dakord, pas disa vitesh negociata, mbi një politikë të re që rregullon mënyrën se si ajo angazhohet me subjekte të tilla si fondacione private, kompani dhe OJQ.
Tani është duke u shpërndarë në të gjithë agjencinë.
Pavarësisht kritikave, bordi i OBSH-së i dha Fondacionit Gates statusin e “marrëdhënieve zyrtare” .
Në praktikë, disa burime thanë se kjo nuk ndryshon shumë në marrëdhëniet që OBSH tashmë kishte me fondacionin.
Gaudenz Silberschmidt, drejtori i OBSH-së për partneritete, tha se statusi i ri bazohet në një plan bashkëpunimi tre-vjeçar: “Kjo do të thotë që ne kemi një planifikim të qëndrueshëm dhe ne dhe vendet anëtare e dimë se çfarë po bëjmë me ta.”
Organi i Kombeve të Bashkuara gjithashtu ndryshoi katër vjet më parë mënyrën e miratimit të buxhetit të tij, për të siguruar që vendet anëtare të përcaktojnë përparësitë e tij.
Kjo do të thotë që Gates mund të vendosë para vetëm në projekte që 194 anëtarët mbështesin; fondacioni nuk mund të nxjerrë një të ri nga bluja dhe të kërkojë nga OBSH që të punojë menjëherë vetëm sepse po siguron paratë.
Këto ndryshime kanë qetësuar disa kritika për ndikimin e saj në rritje mbi trupin shëndetësor, thanë Silberschmidt dhe dy burime pranë bordit të OBSH-së.
Fondacioni gjithashtu duket se e ka marrë mesazhin. Përfaqësuesit e saj takohen pesë deri në gjashtë herë në vit me donatorë të tjerë të mëdhenj për të diskutuar përparësitë e OBSH-së dhe se si mund t’i mbështesë ata, tha Landry.
Dy përfaqësues të vendeve kryesore donatore konfirmuan se të dërguarit e fondacionit kishin qenë shumë bashkëpunues në vitet e fundit.
“Ata janë shumë më gjithëpërfshirës. Ata sjellin aktorë të tjerë të interesuar, flasin me vendet anëtare për t’u përpjekur me të vërtetë të ndërtojnë konsensus, “tha një delegat.
Me qëllimet më të mira
Ndikimi i Gates mbi OBSH u vu në pikëpyetje edhe një herë gjatë garës për të pasuar Chan si drejtor i saj i përgjithshëm.
Tre kandidatët e fundit përfshijnë Sania Nishtar, një kardiologe nga Pakistani e cila është zotuar të marrë agjencinë “përsëri në lavdinë e saj të mëparshme”; David Nabarro, një mjek britanik dhe ish i dërguar i posaçëm i KB për Ebola; dhe Tedros Adhanom Ghebreyesus, i cili ka shërbyer si ministër i shëndetësisë dhe ministër i jashtëm në qeverinë etiopiane.
Vitin e kaluar, një diplomat francez sugjeroi që Gates gjithashtu mbështet Tedros, pasi kishte financuar programe shëndetësore në vendin e tij kur ishte ministër i shëndetësisë.
Disa zyrtarë të fondacionit e kanë mohuar këtë, duke thënë se fondacioni nuk mund të marrë një qëndrim duke qenë se nuk është një vend anëtar me të drejtë vote dhe kështu duhet të mbetet neutral.
Shefi i ri i OBSH-së do të zgjidhet nga vendet anëtare që kanë paguar tarifat e anëtarësimit në 23 maj, në një takim vjetor në Gjenevë.
Megjithatë, shumica e përfaqësuesve të vendeve që ranë dakord të flisnin në mënyrë anonime për këtë temë thanë se nuk ishin veçanërisht të shqetësuar me ndikimin e Fondacionit Gates në OBSH.
“Unë nuk mendoj se ata kanë ndonjë qëllim të keq. Ata janë thjesht një lojtar kaq i madh sa që menjëherë kur vendosin para mund të prishin gjërat, “tha një diplomat me bazë në Gjenevë.
“Me sa mund të them, njerëzit janë vërtet të lumtur me këdo që jep para”, tha një tjetër.
Një e panjohur e madhe është ajo që do të ndodhë me paratë e fondacionit pasi të arrijë objektivin e tij për të zhdukur poliomelitin, i cili filloi në fund të viteve 1980 dhe tani duket se po i afrohet qëllimit të tij.
Landry i Fondacionit Gates tha se kolegët e tij po punonin me OBSH dhe ekipin e tij të poliomelitit në një “plan tranzicioni” për të siguruar që programet e financuara aktualisht nga përpjekja e poliomelitit nuk do të hasin telashe pasi paratë të ndalojnë të rrjedhin.
OBSH duhet të paraqesë një raport mbi të në vendet anëtare në maj.
“Ndikimi i fondacionit në OBSH është i madh,” tha Garrett, i Këshillit për Marrëdhëniet me Jashtë.
“Nëse ata nuk do të ishin atje, nëse do të largoheshin me paratë e tyre, ndikimi i dëmshëm do të ishte i thellë, dhe të gjithë janë shumë të vetëdijshëm për këtë”.