Ilir Yzeiri
Është një modë tashmë në hapësirat shqiptare që çfarëdolloj ngjarjeje me sfond politik kthehet menjëherë në një sport kombëtar. Të gjithë japin mend pa asnjë lloj dogane dhe gjykojnë e paragjykojnë cilindo dhe çfarëdo. Nga një pikëpamje këtu nuk ka asgjë të keqe. Jetojmë në botën e internetit dhe gjithkush, përmes komenteve apo rrjeteve sociale, mjaft që të ketë një mundësi për të zotëruar një ekran kompjuteri, tableti apo aparat celulari dhe kthehet menjëherë në një autor komentesh, gjykimesh, sharjesh, fyerjesh apo siç ndodh rëndom, nis e i jep mend gjithë dynjasë. Është një fenomen planetar. Kështu, edhe një ngjarje siç ishte takimi i dy qeverive shqiptare në Prizren, nuk mund të shpëtonte nga ky gjakim.
“Janinës ç’i panë sytë”
Bash në vigjilje të takimit të dy qeverive në Prizren pashë në faqen online të “Temës” një video, në të cilën disa këngëtarë të shquar francezë këndonin shqip këngën e famshme “Janinës ç’i panë sytë”. Ishte një emocion i madh. Po ashtu, bash në ditën që Edi Rama, Kryeministër i Shqipërisë dhe Hashim Thaçi, Kryeministër i Kosovës, po takoheshin në Prizren, gazeta e madhe NYT shkruante se Shqipëria është një nga vendet e pëlqyera për turizëm në vitin 2014.
Ndër 52 e vendet e përmendura prej saj, Shqipëria renditet e katërta. Një ngjarje edhe kjo vërtet e bukur. Krahas tyre, vijojnë lajmet për shqiptarë nga Kosova apo Shqipëria që vriten në Siri për kauzën e Xhihadit dhe në këtë tollovi me aromë fondamentaliste, gazeta “Express” e Prishtinës na njeh me një letër të një qytetari nga Gjakova, i cili proteston në mënyrë shumë të qytetëruar ndaj kryetares së sapozgjedhur të Komunës së Gjakovës, Mimoza Kusari Lila, e cila ishte vënë në krye të protestuesve huliganë që kishin dalë me hunj, shata e shkopinj për të penguar autobusët me serbë që t’i sillnin në kishën ortodokse të Gjakovës për të festuar Krishtlindjet ortodokse. Letra e këtij qytetari, që e akuzonte Mimoza Kusari Lilën për fanatizëm ekstremist dhe që nuk kishte ditur ta paraqiste Gjakovën dhe Kosovën në përgjithësi si një vend të qytetëruar, duke i përmendur asaj shembullin e Mandelës dhe rezistencën apo protestën e qytetëruar dhe jo kapardisjen me hunj e shkopinj, ishte gjithashtu një shenjë e mirë në hapësirën shqiptare. Mirëpo vetëm kaq, sepse gjithë pjesa tjetër vijon të jetë një teatër banal me lajme për krime e korrupsion, me njoftime për ngjarje që shpesh na paraqitin në sy të familjes europiane jo me personalitetin që do të duhet të kishim. Në këtë kuptim, edhe ngjarja e Prizrenit u përcoll nga shumica e mediave dhe e komentatorëve online si një spektakël jo dhe aq domethënës.
Historia si një tekst i palexuar
Cilido vend i qytetëruar në Europë jeton duke lexuar në çdo rast të shkuarën dhe përpiqet që ta ndërtojë të ardhmen sipas modeleve më të pranueshme që ai komb ka ndërtuar në shekuj. Anglezët apo anglosaksonët në përgjithësi, kanë ruajtur nga e shkuara modelin e tyre mbretëror konstitucional dhe parlamentarizmin, arsyen mbi ndjenjën në mënyrën e gjykimit të sendeve. Francezët, megjithëse edhe sot janë të ndarë mes mbretërorëve dhe republikanëve, kanë një model që ka shërbyer edhe si shenjë për qytetërimin europian dhe kjo është Deklarata e Famshme “Liri, barazi, vëllazërim”. Ne shqiptarët jemi një komb i vjetër, por me një histori shumë të re mëvetësimi. Shteti shqiptar është vetëm njëqind vjeç, ai i Kosovës më pak se një çerekshekulli. Nga kjo pikëpamje, metafora e Prizrenit shënjon ripërsëritjen e kuvendit të famshëm, anipse tani një vilajet dhe disa territore gjenden jashtë kufijve zyrtarë të të dy shteteve. Mirëpo këtu qëndron edhe sfida e kësaj metafore. Përballë kësaj metafore qëndron metonimia “shqiptar”, që do të thotë se në hapësirën europiane, sa herë përmendet fjala “shqiptar”, nuk gjendet një model me të cilin të përafrohet. Pas rënies së komunizmit, për fat të keq, për një kohë të gjatë, ne u bëmë shenja e kriminelit, e trafikantit dhe e njeriut problematik. Me mendjelehtësinë më të madhe ne e lamë imazhin tonë të zhgërryhet në llumin më të errët të gjykimeve që ndonjëherë ndaj nesh morën edhe karakter racist. Për fat të mirë, veçanërisht kohëve të fundit, ky opinion ka filluar të ndryshojë dhe shqiptarët gjithnjë e më shumë po paraqiten si qytetarë normalë europianë. Mirëpo është vetëm fillimi dhe në këtë kuptim, metafora e Prizrenit nuk duhet të shërbejë për të ringjallur romantizmin e shekullit XIX, me troje e shpata, me kufoma e të vrarë. Metafora e Prizrenit duhet të shërbejë që të ndreqë imazhin e metonimisë së shqiptarit. Dhe kjo mund të bëhet sidomos duke nxitur kulturën, artin dhe sportin.
Sot, sfida që kanë vendet e Ballkanit është lufta për t’u paraqitur si të barabartë me europianët në ato hapësira që kanë me të vërtetë një shenjë të tillë. Një projekt i parë do të duhej të ishte rindërtimi i stadiumeve dhe terreneve sportive në të dyja anët e kufirit. Ringritja e shtëpive kinematografike dhe afrimi i regjisorëve, qoftë edhe të huaj, për të realizuar filma më temë shqiptare. Sillni ndërmend ekspansionin kulturor të Turqisë duke kujtuar me këtë rast telenovelat turke apo “Sulejmanin e Madhërishëm” që po përmbyt ekranet shqiptare dhe ato greke gjithashtu.
Teatri, letërsia, akademitë shkencore dhe ato artistike vijnë më parë se ekonomia. Këto sjellin edhe ekonominë më pas. Ndaj, për këtë arsye kënga “Janinës ç’i panë sytë” e kënduar nga disa këngëtarë francezë është një ngjarje më e madhe se të gjitha tubimet apo konferencat albanologjike. Ajo këngë është bërë pjesë e të vetëndierit europian dhe është një shenjë e kulturës sonë që shërben për të emocionuar edhe një popull tjetër. Sa mundësi serioze kemi ne që t’u tregojmë të tjerëve që jemi një popull europian që ka ashtu si ata art, sport dhe histori?! Vetëm në këtë mënyrë metafora e Prizrenit do ta shëndoshte metoniminë e shqiptarit. (Meqë ra fjala, metafora është një krahasim i munguar. Pra, takimi i Prizrenit sot si Lidhja e Prizrenit dje. Metonimia është pjesa në vend të së tërës. Themi shqiptar dhe nënkuptojmë sipas mendësisë së një pjesë të europianëve, një kriminel, trafikant, islamik etj.)/shqip/