Vjen një kohë, e padëshirueshme natyrisht, që njeriut nganjëherë i duhet të hedhë shënime për mikun që ka njohur dhe që tashmë nuk jeton. Por, tek njerëzit e letrave, ndodh pakëz më ndryshe.
Mungesa fizike e mikut, zhvendoset ngadalë-ngadalë, dhe ai shpalohet në dritën e përjetshme të vet, në dritën më t’epërme. Kështu ndodhi edhe me poetin Ali Podrimja.
Podrimja, organikisht u lind si poet, dhe poezia, sikur e shmangu parakohësisht prej jete. Fryma e tij mbeti si n’avull, si pëshpërimë e ndritshme e pambarimtë që merrte cak në tokë dhe drejtohej kah qielli, me u rikthye prap dhe me mbetë në hapësirë si pjesë e një poezie ende e pathënë, siç mbetet gjithmonë poezia tek poetët e formatit të Podrimjes.
1.
Kisha miqësi me të prej vitit 1999.
E takoja shpesh në Tiranë, apo në qytete të ndryshme të Kosovës. Përjetues i thellë i poezisë së vet, dashamirës për atë që krijonin kolegët e tjerë dhe shpesh më dukej se qe vazhdimisht në rendje me poezinë e vet që nuk sosej kurrë, që sikur ajo lloj poezie nuk do ndalej asnjëherë, veçse nëse vinte ajo ditë, kur do të sosej vetë fryma e poetit.
E dinte ç’ishte e njerëzishmja, e shihte mirë ku ishte letërsia elitare dhe tani, kur ai s’jeton më, na shkon mendja, jo rastësisht, ta përfshijmë në trininë: Camaj, Shkreli, Podrimja, e cila shpërfaqet si plotni poetike, individuale dhe e përbashkët, ku kumti mbart në vetvete frymën e autoktonisë.
Gjeografia poetike e Podrimjes qe e shtrirë; jo vetëm Kosova, por krejt trevat ende të ndara të shqiptarisë. Në poezinë e tij qe njeriu, poeti, ëndërrimtari i pacak, tekanjozi, i rebeluari; aty shfaqej lehtas ironia dhe njëkohësisht hermetizmi i tij, më tepër i haptë se i mbylltë, por dhe segmente të tjera të ndërtimit poetik, që shpalonin te lexuesi një poezi autoritare dhe estetikisht të dallueshme në letrat shqipe.
2.
Në dhjetor të 2011-s e pata ftuar për një vizitë në Radio Kukësi. Erdhi bashkë me piktorin Rexhep Ferri. Tepër i vëmendshëm në informacionet që i jepnim për Radio Kukësin; kërkoi që valët e saj të shtriheshin edhe në Kosovë. Kukësi sikur është në qendër, shtoi. Njëlloj e ka larg Prishtinën dhe Tiranën.
I pëlqente qyteti.
Për shumë kohë u end nëpër të. Kaloi edhe në kodrën pranë liqenit. Herë shihte liqenin, herë Malin e Gjalicës. Pastaj vështrimin e pikëzoi për do kohë te Gjalica. Majë Gjallice ku nuk fluturon as korbi, më tha. As më shkonte mendja se kish shqiptuar një varg poezie, të cilën do e përfshinte në poezinë “Gjallica”, të cilën do e botonte në shkurt të 2012-s.
Gjallica pushton qiellin
qielli ku të fshihet
nga llava e ujqve
Mal i vetmuar
ku zotërat bëjnë punë njerëzish
Mbi majë një bisht ylli dritë bën
në shtatë qiej.
Perënditë ishin shfaqur
Lexonin pikëllimin e Naimit
Tek kërkonin fronin pellazg e të linin gjurmë
Maje Gjallice
Ku nuk fluturon Korbi as Djalli
Ndoshta qe një çast fatlum kur, përkundruall malit të vrazhdë, poeti po frymonte poezinë e vet, përmes një peizazhi thuajse gri, ku Gjalica shfaqej në vetminë dhe madhështinë e vet njëkohësisht.
Kur po largohej për Prishtinë, në vend të përshëndetjes së zakonshme, tha:
– Na keni pritë siç dinë të presin veç malet! Ja, siç di me pritë Mali i Gjallicës! – dhe e drejtoi shikim me dorë andej.
Mbas pak shtoi:
– Zakonisht përdoret Gjalica, me l, por unë s’mund ta them kështu, por Gjallica, me ll. Duhet pa ma përtej, se ndoshta dikur i kanë thirrë Gjallica. Kam vu re se edhe në të folme përdoret Gjallica, por e shkruajnë Gjalica.
Kah e drejta, në poezinë e vet ai e përdori këtë fjalë, ashtu si e shqiptonte: Gjallica.
3.
Në fillim të qershorit (2012), erdhi prap në Kukës, së bashku me Ramiz Kelmendin, Smajl Smakën dhe Riza Krasniqin. Jo vetëm në këtë rast, por edhe në raste të tjera, nuk të linte përshtypjen se qe i shoqëruar prej dikujt, por hiqej si pjesë e barabartë me një rreth të tillë shoqëror. Qe njeri me shumë emër, por natyralizohej aq shpejt në bisedë, sa çdokujt që i shfaqej rasti të rrinte për të parën herë me të, mund t’i dukej se e kish njohur qyshkur.
Atë ditë e kundroi bukur gjatë liqenin prej kodrave rreth qytetit.
Aty ku ujana e liqenit qe më e plotë, nën të ndodheshin rrënojat e Kukësit të Vjetër. I shpjegova Podrimjes historinë e një dervishi në Kukësin e Vjetër, ndoshta nga më të veçantit në Ballkan, i cili flinte te Ura e Drinit të Zi. Mbasi ia prishën xhaminë, te Ura e Drinit të Zi qe streha e vet, aty kryente ritin e faljes dhe asokohe, ngjante si jashtë kohe. Kur po shkatërrohej qyteti, ai lëshoi do fjalë, që ngjanin si nën zë, thuajse si pëshpërima, por dhe si lutje: “Qyteti po shkatërrohet, por kur të prishet ura, ku do e mbështes kryet?!”.
– Ka pasë dervish të tillë? – më pyeti si shpërqendrueshëm.
– Po, – ia ktheva, – mu te Ura e Drinit të Zi.
Priti do kohë, pastaj foli:
– Dervishi që luante me kohën….
Më ngjau se krejt historia e dervishit në Kukësit të Vjetër, mund të përmblidhej n’ato fjalë të Podrimjes. Tani, fjalët e tij n’atë bisedë (Dervishi që luante me kohën…), më ngjajnë si një varg poetik, ashtu si shqiptoi pesë muaj më parë kur po vështronte Gjalicën se “Majë Gjallice ku nuk fluturon as korbi”.
Po t’ishe i vëmendshëm në bisedë me Podrimjen, mund të hetoje se ai shpesh përdorte figura poetike lehtas ose vështirësisht të kuptueshme, që mund të merreshin si vargje të ndara dhe funksiononin si të tilla në mendjen e poetit, për t’u formësuar më pas në poezi të plota.
4.
Në vitin 2007 botova romanin “Njeriu që kujdesej për varrin e vet”; në hyrje të romanit kisha një varg nga “Lum Lumi” i Podrimjes: “Vogëlushi im çdo fund (nuk) është tragjik”. Pak a shumë fabula e romanit qe e tillë ku personazhi më veprues (Bardh Drini), mbas vdekjes së djalit, hap një varr pranë tij, varr për vetin e vet që, sipas një bestytnie të lashtë, kurdo të vinte vdekja, ta merrte atë dhe jo tjetërkënd nga pjesëtarët e familjes, si një lloj shenje si ta largonte vdekjen me krahë.
Mbas do kohe, Podrimja më merr në telefon dhe më thotë:
– Më ke nderue me shënimin hyrës të romanit… Edhe mua Lumi më iku, si Egzoni i Bardh Drinit, por s’mund e mbajta në jetë. Por, shih, unë jam pa Lumin dhe me Lumin… Sidoqoftë, me poezinë time mundohem ta kem gjithnjë parasysh fytyrën e Lumit…
Lumi, qe një lloj shtegtimi i hapur për Podrimjen.
Jeta e shkurtë e dikurshme e të birit, mosjeta e stërgjatë pastaj, mbetën motive të përhershme poezie për të.
Në 25-vjetorin e botimit të parë të “Lum Lumit”, botova shkrimin “Prometeizmi i rrëfimit poetik”, dhe aty theksova, mes të tjerash se, rigjallërimi i fjalës poetike gjer në zonën e përsosmërisë dhe kujtimi pikë-pikë për Lumin, birin e vet të paharrueshëm që e mbush vazhdimisht me emocion, janë dy gjëra të dallueshme që e kanë shtyrë autorin t’i kthehet sërishmi teksteve letrare të mëparshme nën metaforën tashmë emblematike: Lum Lumi.
E takova Podrimjen në Prishtinë.
– Shih, Palush, – më tha, – ti me shokët e tu po mundoheni me ma kthye në jetë Lumin.
Heshti pakëz dhe shtoi:
– Po, po, – ma keni kthye në jetë.
5.
Në mbrëmjen e 5 Korrikut 2012, në Prizren, në takimin për krijimtarinë letrare të Visar Zhitit, Podrimja më dhuroi librin “Lum Lumi”, ribotimi më i fundit, dhe në shënimin përkatës, i qe rikthye prap atij mendimi: “Petrit Palushit, i cili shpesh me fjalën e tij, ma ktheu Lumin nga udhëtimi i tij i zymtë”.
N’atë mbrëmje, e lamë të vinte në Kukës, në muajin tetor, ku do i organizonim një orë letrare me gjimnazistë të qytetit.
– Do marr me veti edhe Rexhep Ferrin, Ramiz Kelmendin dhe Smajl Smakën, – më tha.
– Merr kë të duash, – i thashë. – Kukësi është i hapur për krejt Prishtinën.
– Si gjithmonë, – shtoi me buzëqeshje. – Do vijmë patjetër… Do e shohim prap me nge Gjallicën tënde të bukur!
Kur pothuajse po ndaheshim, më ndau si veçmas dhe më tha:
– Smajl Smakën do e marr me veti patjetër!
Heshti, u shpërqendrua pakëz dhe shtoi:
– Veç atij mund t’ia besoj do amanete të miat!
– Amanete?! – e pyeta.
Nuk më ktheu gjegje…
… Fraza “Veç atij mund t’ia besoj do amanete të mijat!”, më tronditi. M’u dukën si fjalë nëpër mjegull, të veshura me terr dhe pa fije drite nëpër to, që aty për aty s’mund t’u thithja kurrfarë kuptimi, qoftë edhe të mangët…
Seç kishte të bënte me paravdekje, një dëshirë të njeriut që, para se me u largue prej jete donte të linte kumtin e vet të mbramë. M’erdhi ndërmend: “Amanetin s’e kalb as toka”. N’atë rast, s’kishim të bënim me një amanet. “Do amanete të mijat”, më kishtë thënë pakëz më parë poeti.
Asokohe kur po avitej midisnata, A. Podrimja me S. Smakën u nisën për në Prishtinë.
Të nesërmen, S. Smaka më mori në telefon.
– Më tha Podrimja se të ka lënë një porosi për mua…
Ç’t’i thoja? Se Podrimja do t’i linte mikut të vet amanetet, si shenjë se së shpejti ai do largohej nga kjo botë? Pra, unë të bëhesha lajmëtari i parë se po avitej vdekja e Podrimjes?
E mblodha vetin njëfarësoj dhe ia ktheva:
– Më tha se në tetor do vini së bashku në Kukës.
– Vetëm kaq?
– Vetëm kaq.
Megjithatë, shqetësimi ishte brenda meje. E mora një dy herë Podrimjen në telefon. E pyeta për shëndetin. “Jam mirë”, – më thoshte. “Shpejt do shkoj në Paris dhe mbasi të kthehem nuk do lëviz prej Kosove. Vetëm në tetor do vij në Kukësin tënd e timin”.
Dy javë më vonë Podrimja do vdiste bash në Paris.
Mbas vdekjes së Podrimjes i tregova S. Smakës. Ai më tha se, para se Podrimja të shkonte në Paris, kish ndejtë dy tri herë me të. I qe dukur shumë i qetë dhe pa kurrfarë shqetësimi.
– Me sa shihet, Podrimja e parandjeu vdekjen e vet, – ia ktheva. – Megjithatë, ai përpiqej ta largonte si me duar. Por, në Paris nuk mundi…/ Petrit Palushi, nga libri në dorëshkrim “Drita e epërme e Podrimjes”, Vjeshtë 2012.