Gazetari tregon sesi zbuloi 120 faqe të daktilografuara në Arkivin Kombëtar Amerikan, ku Ministri i SHBA në Shqipëri nga viti 1935-1939, Hugh G. Grant raportonte se çfarë ndodhte në Shqipëri
Ky libër tregon historinë e pushtimit të Shqipërisë nga Italia në prag të Luftës së Dytë Botërore dhe diplomati amerikanpërmban rrëfimin e sinqertë të shefit të misionit diplomatik amerikan në Tiranë, Hugh Gladney Grant (Hju Glledni Grant). Zoti Grant ishte emëruar ministër fuqiplotë në Shqipëri në vitin 1935 dhe, pas disa vjetësh, i qëlloi të bëhej dëshmitar i një ngjarjeje tronditëse: zbarkimit ushtarak italian në portet shqiptare më 7 prill 1939, që shënoi edhe fundin e qeverisjes së Mbretit Zog. Disa javë pas pushtimit, diplomati amerikan shkroi një raport të gjatë për gjithçka që pa me sytë e tij dhe ia dërgoi shefit të tij në Uashington, Sekretarit të Shtetit, Cordell Hull (Kordell Hall). “Po jua dërgoj për informacionin tuaj dhe për arkivin”, – i shkruante ministri Sekretarit të Shtetit. Ai e plotësoi dëshminë me një raport tjetër më të shkurtër, ku përshkruante periudhën deri në fund të korrikut 1939, në prag të mbylljes së legatës amerikane, si pasojë e aneksimit të Shqipërisë nga Italia.
Zoti Grant e kuptonte rëndësinë e arkivave dhe kishte bindjen se raportet e tij mund të ndihmonin për të ndriçuar këtë pjesë të historisë. “Ndoshta një ditë këto shënime mund t’i hyjnë në punë, sadopak, ndonjë studiuesi të kërrusur, që gërmon në historinë e ngritjes dhe rënies së një mbretërie”, – shkruante ministri.
Besoj se mundimi nuk i shkoi kot. Në vitin 2010, kur bëja kërkime në Arkivin Kombëtar amerikan në libri ikonomiCollege Park, Maryland, i gjeta këto raporte të strukura mes shumë dokumenteve të tjera në pritje për t’u zbuluar. Kishin kaluar më shumë se shtatëdhjetë vjet nga koha kur ishin shkruar. Natyrisht, një vlerë e padiskutueshme e materialeve të tilla është se ato qëndrojnë shumë afër kohës së ngjarjeve dhe na sjellin fare pranë burimit. Rrëfimi i ministrit Grant sjell informacion të ri, të pashfrytëzuar më parë nga studiuesit. Ai mund të shihet si i paanshëm për vetë natyrën e marrëdhënieve që Shtetet e Bashkuara kishin me Shqipërinë e asaj kohe. Mendoj se ky rrëfim u shtohet me dinjitet dëshmive të tjera për pushtimin italian. Në raportet e tij, ministri Grant trajton kryesisht ngjarjet e 7 prillit dhe zhvillimet që pasuan. M’u duk me vend që, para se t’i paraqisja lexuesit dëshminë e diplomatit, të bëja një përshkrim të atmosferës në vitet dhe muajt përpara mësymjes italiane, mbi bazën e dokumenteve historike dhe dëshmive të tjera. Libri përmban fotografi dhe një shtojcë me dokumente. Të gjitha shënimet në fund të faqeve janë të miat. /Ilir Ikonomi ,mapo/