Vetëm një burrë mund të ndryshonte jetën e Rozës. Prej kohësh, ajo ishte zhytur në rutinën e punëve të përditshme në një qytet të vogël në Australi, duke ndier se kishte humbur dalëngadalë pasionet që e bënin të ndihej grua. Një ditë, Roza vendos të ndryshojë. E tërhequr nga udhëtimet, ajo zgjedh Europën Lindore për të pushuar, duke besuar se aty do të njihte dhe një burrë që mund t’i ndryshonte ditët. Ajo ndalon në Dubrovnik. Jemi në kohën kur ish-Jugosllavia ka nisur të shpërbëhet dhe konfliktet e kësaj pjese të rajonit ndihen kudo.
Një mbrëmje në një bar të këtij qyteti të bukur, ajo njihet me një djalosh të ri shqiptar, i cili e tërheq menjëherë gruan me pamjen dhe gjestet e tij. Për më shumë se dy javë, ata jetojnë një marrëdhënie të artë dashurie, plot erotizëm dhe fantazi. Ajo bëhet rob e zemrës së saj, duke i besuar këtij djaloshi gjithçka, pa e besuar se qëllimi i tij ishte diçka tjetër. Më shumë se pasionin e Rozës, i riu shqiptar dëshironte emigrimin për në Australi, duke u martuar me të. Roza ishte duke jetuar një marrëdhënie të rrezikshme por nuk e dinte… Kjo është historia që shkrimtarja australiane Donna Mazza ka zgjedhur për të rrëfyer në librin e saj “Shqiptari”, i cili ka qenë një ndër librat më të lexuar në vendin e saj, duke i dhënë dhe çmimin “TAG Hungerford”. Shkrimtarja, që ashtu si personazhi i Rozës i donte udhëtimet, zgjodhi një burrë shqiptar për të përshkruar pasionin dhe burrin që mund të ndryshojë jetën e një gruaje, dhe pse ky ndryshim ishte thjesht një iluzion e qëllimet e tij ishin të tjera. Një rrëfim që e sjell mashkullin shqiptar si joshës dhe të rrezikshëm njëkohësisht. Në vitin 2003, shkrimtarja bashkëkohore spanjolle Susana Fortes boton romanin “Një histori dashuri shqiptare”, i cili u mirëprit menjëherë nga kritika. Në qendër të librit është historia e një familje nga Elbasani e shkatërruar nga regjimi komunist.
Nëna e Ismailit dhe Viktorit vdiq kur dy djemtë e saj ishin ende të rinj. Ismaili ishte poet i cili arrin të mbijetojë nga revolucioni kulturor i viteve ‘70, ku ndikimet e huaja në letërsi u spastruan. Vite më vonë ai nis të dyshojë për vdekjen e nënës, duke besuar se ajo nuk kishte vdekur aksidentalisht, por vrasja e saj mund të kishte qenë një komplot politik. Duke kërkuar në të shkuarën e nënës, ai zbulon një lidhje dashurie që ajo ka pasur, si dhe planin që kishte bërë me të dashurin për t’u arratisur nga Shqipëria. Teksa zbulon dashurinë e nënës, ai nis të ndjejë për gruan e vëllait të tij, Helenën. Tensioni i tyre seksual në jetesën brenda një shtëpie sa vjen e bëhet më i paduruar.
Ata prekin ngadalë duart e njëri-tjetrit poshtë mbulesës së tavolinës, teksa janë duke ngrënë drekën, ose darkën. Duke dashur të ruajnë besnikërinë, ajo ndaj të shoqit, dhe ai ndaj vëllait, në fund ata i dorëzohen dashurisë, duke krijuar një tension në familje. Libri i “Forbes” është një përshkrim i hollësishëm i karaktereve dhe psikologjisë shqiptare, duke dhënë përmes kësaj historie të zgjedhur me kujdes, jo vetëm dramën e madhe të komunizmit, por dhe moralin e një shoqërie. Por ajo çfarë e bën të veçantë këtij roman është fakti se shkrimtarja ka zgjedhur t’u vendosë personazheve emrat e një çifti të njohur e të dashur për të, të shkrimtarit Ismail Kadare e të bashkëshortes së tij Helena. Dhe pse ngjarja në libër nuk përputhet me historinë e tyre të dashurisë, për Fortes të gjitha dashuritë janë të mëdha, kur janë të tilla. Temat nga Shqipëria duket se kanë qenë temat më të dashura për shkrimtarët dhe publicistët pas viteve ‘90. Rënia e perdes së diktaturës, i bëri shumë shkrimtarë të vizitonin apo të bënin kërkime mbi historinë e këtij vendi, për të njohur personazhe e për t’i risjellë ata në karaktere letrarë. Nëse bëjmë një studim mbi atë çfarë është shkruar në letërsi nga autorë të huaj, ajo është më produktive se ajo që është shkruar brenda hapësirës sonë. Në vitin 2011, shkrimtarja amerikane Francine Prose do të kthehej në një nga autoret më të komentuara në media pikërisht për historinë që tregonte në librin e saj “Një jetë amerikane”.
Lula, vajza 26-vjeçare nga Tirana, është një emigrante nga Shqipëria në vitin e parë të vendosjes në Shtetet e Bashkuara, në një kohë kur vendi ende nuk kishte kapërcyer shokun dhe panikun që lanë sulmet terroriste të 11 shtatorit. E gjithë kjo atmosferë, shpjegon autorja, rrëfehet përmes syve të freskët të një vajze të re nga Tirana. Historia e vajzës shqiptare është historia e mijëra vajzave e djemve shqiptarë, por edhe miliona njerëzve nga kombe të tjera që hodhën sytë nga Amerika për një të ardhme më të mirë. Ajo ndodhet në Shtetet e Bashkuara me vizë turizmi, kur i buzëqesh fati dhe një amerikan vendos ta punësojë për t’u kujdesur për djalin e tij adoleshent dhe ta ndihmojë për të marrë dokumentet e qëndrimit përmes një miku të tij jurist. “Dy personazhet kryesore amerikane duan vërtet ta ndihmojnë. Por këta burra në roman nuk janë përfaqësues të qeverisë, por janë amerikanë liberalë që mendojnë se mund ta ndihmojnë Lulan. Kjo është një ndër bindjet dhe fantazitë e mrekullueshme amerikane, se ne mund të ndihmojmë njerëzit të asimilohen në kulturën dhe shoqërinë tonë”, është shprehur autorja. Me disa ndërlikime të papritura dhe shpesh dramatike, me prezantimin e një grupi shqiptarësh me histori të dyshimta dhe synime të errëta, subjekti merr ngarkesën e jetës së shumë imigrantëve të ballafaquar me alternativën e ekzistencës përtej ligjit.
Çdo gjë fillon me shfaqjen një ditë dimri të një makine të markës “Lexus” para shtëpisë ku Lula jeton dhe kujdeset për adoleshentin amerikan. Kush mund ta bënte mbërritjen e kësaj makine më dramatike se sa dalja prej saj e tre shqiptarëve, të përfshirë në jetë kriminale, të cilët trokasin një ditë në portën e Lulas dhe i kërkojnë asaj të fshehë diku në shtëpinë ku punon, një revolver. Pikërisht këtu fillon shtjellimi i subjektit. Shkrimtarja njihet për labirintet e personazheve të romaneve të saj dhe për satirën djegëse e realizimin tronditës të subjekteve të saj. Në një stil që u përngjet filmave me kauboj, romani mbyllet me Lulan për herë të parë në jetën e saj pas timonit të shoferit, duke nisur një makinë të vjedhur në perëndim të diellit, në një autostradë të ngarkuar në hyrje të Nju Jorkut, drejt një jete të panjohur por plot shpresë, e pajisur me dokumentet e qëndrimit, që i garantojnë Lulas vendin e saj në tokën e premtuar. Historia e Lulas është vetëm një prej dhjetëra historive të treguara nga shkrimtarë të huaj mbi emigracionin shqiptar. Marrja e temave nga Shqipëria për romane, apo tregime letrare daton herët në letërsinë dhe publicistikën botërore. Skënderbeu ka qenë gjithnjë burri frymëzues për të gjitha shkrimtaret që kërkonin të gjenin një burrë të pashëm dhe ideal si personazhin e tyre. Janë dhjetëra romanet e shkruara mbi këtë figurë, dhe nga autorë që datojnë që në shekulli XVI-XVII.
Një pjesë e tyre kanë mbetur dhe anonimë, por ajo që nxjerrin në pah këto libra është fakti se Skënderbeu ka qenë jo vetëm një figurë e rëndësishme historike, por dhe një personazh i dashur për studiuesit dhe shkrimtarët… Pas viteve ‘90, por edhe para tyre, një nga personazhet të cilit i janë kushtuar më shumë libra është ish-udhëheqësi komunist Enver Hoxha. Pavarësisht rolit të tij të errët në historinë e vendit, Hoxha vijon të mbetet një nga figurat që vazhdon të eksplorohet jo vetëm nga autorët e huaj por edhe ata shqiptarë. Ndërsa në Shqipëri pushteti komunist nuk kishte rënë, shtëpia botuese “Chatto & Windus” hodhi në treg “Kujtimet e Enver Hoxhës” më 1986-n, nën redaktimin e John Holliday. Po në këtë vit në botën anglishtfolëse është botuar libri “Enver Hoxha dhe jeta e tij”. Kujtimet me Stalinin dhe Hrushovin, ditarët e tij, dhe dhjetëra libra dedikuar kësaj figure nga publicistë dhe historianë të huaj janë botuar që para viteve ‘90. Më pas historia e Shqipërisë, sidomos vitet e komunizmit, kanë qenë në vëmendjen e historianëve të huaj, të cilët e kanë vizituar atë për të dhënë një version të historisë sipas këndvështrimit të tyre, por dhe dokumenteve që i janë ofruar nga institucionet përkatëse. Adam Yamey boton librin “Shqipëria në mendjen time”. Të tjerë autorë japin një version të historisë së Shqipërisë, por dhe të natyrës dhe zakoneve të saj. Veriut të vendit i janë kushtuar një mori librash, po kështu zakoneve të tij… Interesant është libri “Nesër do të vdesësh” nga Reona Peterson Joly dhe Every Muggleton. Libri tregon izolimin 50-vjeçar të shqiptarëve nga feja…
Një figurë historike së cilës i janë dedikuar një sërë librash është dhe mbreti Zog. Periudha e shkurtër e monarkisë shqiptare, por dhe fati i tij si personazh kanë tërhequr vëmendjen e një sërë historianësh, të cilët kanë sjellë këndvështrime interesante që do t’i vlejnë historisë sonë në të ardhmen… Janë të pafund librat e shkruar për Shqipërinë, apo ata që janë frymëzuar nga personazhe shqiptarë… Pavarësisht kritikave që kanë një pjesë e tyre, për mënyrën sesi janë ndërtuar historitë, në thelb ata janë një pasqyrë e së shkuarës dhe së tashmes, parë nga një sy i huaj, i cili e tregon historinë pa emocione dhe pa paragjykime të cilat shpesh një autor shqiptar mund t’i ketë./shqip/